Τρόπος λειτουργία των δημοσίων τραπεζών    

Εκ των τριών ελληνικών δημοσίων τραπεζών μόνο μια έχει τη δυνατότητα να προσφέρει δείγματα στην παγκόσμια δεξαμενή, επειδή διαθέτει τη διεθνή διαπίστευση FACT, η οποία είναι προαπαιτούμενη προκειμένου  να γίνονται δεκτά δείγματα των δημοσίων τραπεζών προς μεταμόσχευση σε ιστοσυμβατούς ασθενείς ανά τον κόσμο. Οι δημόσιες τράπεζες είναι οργανωμένες σε  δίκτυο, κρυοσυντηρούν ορισμένους τύπους ιστοσυμβατότητας, συνεργάζονται για την ανεύρεση συμβατού μοσχεύματος και  χρεώνουν τα δείγματα που δίνουν  στα κέντρα μεταμόσχευσης έναντι πολύ σημαντικής αμοιβής. Για το λόγο αυτό η ποιότητα των δειγμάτων είναι υψηλή και πιστοποιείται ενιαία για όλες τις δημόσιες τράπεζες από τον Οργανισμό FACT Netcord. Η Ελλάδα είναι εναρμονισμένη με αυτή την  τακτική και έχει επιβάλλει και στις ιδιωτικές τράπεζες να έχουν αυτή τη διαπίστευση, ώστε η ποιότητα των δειγμάτων να εξομοιωθεί με αυτή των διαπιστευμένων δημοσίων τραπεζών, και να μπορούν οι διαπιστευμένες ιδιωτικές τράπεζες να χορηγούν αιμοποιητικά μοσχεύματα στα Μεταμοσχευτικά Κέντρα, τα οποία στην Ελλάδα λειτουργούν μόνο στα δημόσια νοσοκομεία.  

Σε πρόσφατη ομιλία του ο Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών κ Ευστάθιος  Γκόνος  ανέφερε ότι  τα παιδιά που έχουν φυλάξει τα βλαστοκύτταρα που συλλέγονται κατά τον τοκετό θα ζήσουν περισσότερα χρόνια, με λιγότερα προβλήματα υγείας και θα τύχουν όλων  των  νεότερων θεραπευτικών εφαρμογών που στηρίζονται στα βλαστοκύτταρα. Στην επίσημη ιστοσελίδα του ΝΙΗ των ΗΠΑ, clinicaltrials.gov, σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη  76 κλινικές μελέτες οι οποίες  χρησιμοποιούν το αυτόλογο  ομφαλοπλακουντιακό αίμα για τη θεραπεία αιμοποιητικών και μη ασθενειών. 

Ποια είναι η λειτουργία των δημοσίων τραπεζών

 Οι δημόσιες τράπεζες  δέχονται ως δωρεά το ομφαλοπλακουντιακό αίμα από την οικογένεια και το χρεώνουν στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων  για λογαριασμό του ασθενή   με ένα ποσό που κυμαίνεται μεταξύ 25.000-40.000 ευρώ. Το κέντρο στη συνέχεια μεταφέρει την οικονομική οφειλή προς τον ασθενή και στο ταμείο του, ανάλογα. Μοσχεύματα προς μεταμοσχευτικά κέντρα διακινούν μόνο οι διαπιστευμένες δημόσιες τράπεζες, οι οποίες δηλώνουν την ιστοσυμβατότητα  των δειγμάτων τους τους στη διεθνή δεξαμενή μέσω του δικτύου NetCord. Τα μεταμοσχευτικά κέντρα αναζητούν ιστοσυμβατά μοσχεύματα μέσω του NETCord και μέσω αυτού τα παραλαμβάνουν. 

Την πολιτική αυτή ακολουθούν όλες οι διαπιστευμένες δημόσιες τράπεζες στον κόσμο και μαζί με την κρατική επιχορήγηση καλύπτουν τη λειτουργία τους. Είναι συνήθης η πτώχευση των δημοσίων τραπεζών, επειδή οι υπηρεσίες που παρέχουν έχουν χαμηλή απήχηση και δεν καλύπτουν το λειτουργικό τους κόστος.  Η μόνη υπηρεσία που παρέχει από της ίδρυσης της η δημόσια τράπεζα μέχρι σήμερα είναι η παροχή ιστοσυμβατών αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων για τη θεραπεία αιματολογικών ασθενειών  σε ασθενείς κάτω των 50 ετών, οι οποίοι δεν διαθέτουν συμβατό δότη προερχόμενο μέσα από την οικογένεια ή η λήψη αυτόλογου μοσχεύματος μετά χημειοθεραπεία δεν εξασφαλίζει απαλλαγμένο από κακοήθη κύτταρα μόσχευμα. Σήμερα επεκτείνουν τον κύκλο εργασιών τους αξιοποιώντας το πλάσμα του ΟΠΑ από το οποίο δημιουργούν οφθαλμικές σταγόνες και την  την αμνιακή μεμβράνη. 

Σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη νεότερες κυτταρικές θεραπείες και ανοσοθεραπείες οι οποίες καταργούν  τις κλασικές μεταμοσχεύσεις, λόγω των  σοβαρότατων επιπλοκών και της απόρριψης των αλλογενών μοσχευμάτων.  Στις δε κληρονομικές αιμοσφαιρινοπάθειες εφαρμόζεται η γονιδιακή θεραπεία στα αυτόλογα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα. 

Το 2014 στο συνέδριο της ISCT (International Society of Cellular Therapies) που έγινε στο Παρίσι ανακοινώθηκε από την Αιματολόγο Gluckman ότι παρατηρείται μια πτώση στη ζήτηση δειγμάτων από τη δημόσια τράπεζα. Στο συνέδριο του 2016 που έγινε στη Σιγκαπούρη ανακοινώθηκε από τον Alexander Platz,  υπεύθυνο της δημόσιας τράπεζας  της Δρέσδης, η οποία είναι η μεγαλύτερη και η μία εκ των τριών που υπάρχουν στη Γερμανία,   συνέχιση της πτώσης των χορηγούμενων δειγμάτων από τις δημόσιες τράπεζες.

Ο πραγματικός λόγος της πτώσης των χορηγούμενων δειγμάτων από τις δημόσιες τράπεζες δεν είναι επειδή ελαττώθηκε ο αριθμός των ασθενών που εμφανίζουν λευχαιμία και χρίζουν μεταμόσχευσης, αλλά η στροφή προς τις αυτόλογες ή αλλογενείς θεραπείες από συγγενή δότη μέσα από την οικογένεια, οι οποίες είναι φιλικότερες, αποτελεσματικότερες, οικονομικότερες  και με λιγότερες παρενέργειες.  Η ανάπτυξη στοχευμένων κυτταρικών θεραπειών για την καταπολέμηση του καρκίνου και οι γονιδιακές θεραπείες οι οποίες εφαρμόζονται σε αυτόλογα κύτταρα ελάττωσαν κατά 50% τις  κλασικές αιμοποιητικές μεταμοσχεύσεις. 

Από το 1996 μέχρι σήμερα στις δημόσιες τράπεζες διεθνώς φυλάσσονται  730.000 μονάδες ΟΠΑ, 35.000 εξ αυτών έχουν χρησιμοποιηθεί, το 4,79% των αποθηκευμένων δειγμάτων, και οι υπόλοιπες είναι αμφίβολο εάν ποτέ χρησιμοποιηθούν, Ballen KK, Verter F and Kurtzberg J. Bone Marrow Transplant. 2015 Oct;50(10):1271-8, Umbilical cord blood donation: public or private?  Σύμφωνα με ανακοίνωση της δημόσιας τράπεζας του New Jersey από το 1996 που ιδρύθηκε μέχρι σήμερα χορήγησε 278 ομφαλικά μοσχεύματα από τα 13.000 που φυλάσσει με ανυπολόγιστο κόστος, http://scienceline.org/2014/12/valuable-cord-blood-sits-unused-in-banks/. Χρόνο με το χρόνο η πιθανότητα να χρησιμοποιηθούν τα δημόσια μοσχεύματα  ελαττώνεται. Αντίθετα οι κυτταρικές  θεραπείες και οι νέες τεχνολογίες βρίσκουν αποτελεσματικότερες εφαρμογές στα αυτόλογα αποθηκευμένα νεαρά και υγιή κύτταρα.  Με δεδομένο ότι διεθνώς μία στις τέσσερεις μονάδες που λαμβάνονται τελικά φυλάσσεται στις δημόσιες τράπεζες και ότι σήμερα το 4,7% των φυλασσόμενων μονάδων στην καλύτερη των περιπτώσεων διατίθεται για θεραπείες, η πιθανότητα χρήσης της δωρεάς ομφαλικού αίματος είναι 0,94% για κάθε μονάδα που φυλάσσεται, δηλαδή το 4,7% του 20% = 0,94%. Στην Ελλάδα φυλάσσεται το 2,667% των προσφερόμενων μονάδων και άρα η πιθανότητα χρήσης είναι 0,12%.To 2011 στις ΗΠΑ υπολογίστηκε οτι το κόστος  ανά μονάδα χορήγησης ομφαλικού αίματος ήταν 221.656 δολάρια. Το ίδιο έτος  συλλέχτηκαν 48.730 μονάδες,  το  κόστος της όλης διαδικασίας ήταν 71.595.000 δολάρια και χορηγήθηκαν 323 μονάδες.

Δεν υπάρχει ενιαία γραμματεία καταγραφής των ιδιωτικά χορηγούμενων δειγμάτων, αντίστοιχη με τον NETCORD των δημοσίων τραπεζών  και ως εκ τούτου τα στοιχεία που κατά καιρούς επικαλούνται οι δημόσιες τράπεζες για τον ιδιωτικό τομέα είναι ανακριβή. Για την Ευρώπη έχουν ανακοινωθεί το 2013, 1015 χορηγήσεις από τον ιδιωτικό τομέα, ενώ η σχέση των αλλογενών/αυτόλογες χρήσεις για το 2003 ήταν 93%/7% και  το  2013 αντίστοιχα ήταν 52%/48%.  Είναι εμφανής διεθνώς η στροφή προς τις αυτόλογες  μεταμοσχεύσεις, Ballen, Verter & Kurtzberg 2015. 

Διεθνώς είναι καταγεγραμμένοι έντεκα εκατομμύρια δότες μυελού των οστών και ομφαλικού αίματος και παρ όλα αυτά μόνο το 50-70% των ασθενών βρίσκει ένα ιστοσυμβατό μόσχευμα.

 Ο αριθμός των δημόσιων μοσχευμάτων που είναι αρκετός για την εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας είναι άγνωστος, δεδομένου ότι ακόμα και εάν μια μεγάλη δημόσια τράπεζα αυξήσει τα δείγματα της από τις 50.000 στις 150.000 ο αριθμός των χορηγούμενων δειγμάτων θα αυξηθεί μόνο κατά 6%. To 2007,  1260 ασθενείς στην Αγγλία είχαν ανάγκη μεταμόσχευσης. Εξ αυτών μόνο το 40% κατάφερε να βρει συμβατό μόσχευμα και εξ αυτών το 43% προήλθε από το εξωτερικό αν και η Αγγλία έχει μια δεξαμενή 650.000 εγγεγραμμένων δοτών. Σήμερα στην Αγγλία λειτουργεί μια δημόσια τράπεζα με 11.000 δείγματα  η οποία στοχεύει  στην επόμενη πενταετία να τα αυξήσει στις 20.000. Ακόμα και εάν η  τράπεζα της Αγγλίας διέθετε 50.000 δείγματα ομφαλικού αίματος θα είχε  τη δυνατότητα να καλύψει μόνο το 49% των ασθενών και με συμβατότητα 5/6, (Howard DH et al 2008, Medical Decision Making). Στην Ελλάδα η πιθανότητα ανεύρεσης ιστοσυμβατού μοσχεύματος είναι 1/100.000, σύμφωνα με ανακοίνωση της δημόσιας τράπεζας της Ακαδημίας. Η Αγγλία δεν απορρίπτει τους μικρούς όγκους συλλογής και  είναι η μοναδική χώρα η οποία προβλέπει  χαμηλότερο κόστος επεξεργασίας και χρέωσης στους ασθενείς για τα μικρά δείγματα.

Είναι  γεγονός ότι στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια οι οικογένειες έχουν προσφέρει άνω των 100.000  μονάδων ομφαλοπλακουντιακού αίματος στη δημόσια τράπεζα, τις οποίες μετέφεραν αυτοπροσώπως ελάχιστες εκ των οποίων κατέληξαν προς φύλαξη. Οι περισσότερες δε εξ αυτών  δεν πληρούν τις βασικές διεθνείς προδιαγραφές, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν.  

Ποιο είναι το μετρήσιμο αποτέλεσμα της λειτουργίας των δημοσίων τραπεζών στην Ελλάδα και διεθνώς και τι προσφέρει η οικογένεια στο σύνολο των μοσχευμάτων;

Η δυναμική  της δημόσιας τράπεζας σε ότι αφορά τον αριθμό των χορηγούμενων δειγμάτων στην Ελλάδα και διεθνώς είναι συγκεκριμένη και αναφέρεται στο 20% των ετήσια χρησιμοποιούμενων μοσχευμάτων. Από το υπόλοιπο,  το 60% προέρχεται από τον ασθενή και το 20% από την οικογένεια του, σύμφωνα με τον  Al Gratwohl, JAMA 2010 και τα πεπραγμένα των Ελληνικών μεταμοσχευτικών κέντρων από το 2007-2016.

Οι παρακάτω πληροφορίες αποτελούν επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Δικτύου που καταγράφει τις μεταμοσχεύσεις του ομφαλικού αίματος και του μυελού των οστών που  έγιναν το 2020 και δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό  Bone Marrow Transplant 2023, 58:647

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΤΟ 2020 ΔΙΕΘΝΩΣ

 

ΣΥΝΟΛΟ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ	ΑΥΤΟΛΟΓΕΣ	ΑΛΛΟΓΕΝΕΙΣ	ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ	ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΔΗΜΟΣΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ	ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ	ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ
50.417	28.901 (57%)	21.516 (43%)	11.928 (55,4%)	9.588 (44,5%)	40.829 (81%)	9.588 (19%)

 

Στα ίδια ακριβώς ίδια επίπεδα κυμαίνονται και τα μοσχεύματα που προέρχονται από την οικογένεια και τη δημόσια τράπεζα στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις ετήσιες ανακοινώσεις των Ελληνικών Μεταμοσχευτικών Κέντρων.

Κατά μέσο όρο διεθνώς συνολικά ο ασθενής και η οικογένεια του προσφέρουν το 80% των ετήσια χρησιμοποιούμενων μοσχευμάτων και η δημόσια τράπεζα το 20%.

ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝΤΑ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ 

ΕΤΟΣ	ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ	ΑΥΤΟΛΟΓΕΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ	ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ	ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ  ΑΡΙΘΜΟ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ	ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΔΗΜΟΣΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ
2012	427	274 (64%)	75 (49%)	349 (81,7%)	78 (18,2%)
2013	438	260 (59,3%)	91 (51%)	351 (80%)	87 (20%)
2014	436	265 (61%)	82 (47,9%)	347 (79,6%)	89 (20,4%)
2015	462	284 (61,5%)	89 (38,5%)	373 (80,7%)	89 (19,3%)
2016	455	267 (58,7%)	95 (50,5%)	362 (79,5%)	92 (20,2%)

 

Σε ποιές αιματολογικές και κακοήθεις ασθένειες μπορούν να βοηθήσουν τα βλαστοκύτταρα του πλακούντα ένα παιδί;

Τα βλαστοκύτταρα του πλακούντα χρησιμοποιούνται από το ίδιο το παιδί για τη θεραπεία του παιδικού καρκίνου, που συνήθως εντοπίζεται στο νευρικό σύστημα και στα οστά,  για μερικές μορφές λευχαιμίας και για αυτοάνοσα αιματολογικά νοσήματα, όπως η απλαστική αναιμία. Η  λευχαιμία εκδηλώνεται σε οξεία ή χρόνια μορφή. Η οξεία μορφή εκδηλώνεται στα πρώτα έτη της ζωής του παιδιού και για το λόγο αυτόν τα βλαστοκύτταρα του παιδιού πρέπει να ελέγχονται για την ύπαρξη προδιάθεσης ή προλευχαιμικών κλώνων. Όλες οι οξείες μορφές δεν συνδυάζονται με την ύπαρξη προδιάθεσης και κλώνων. Η Οξεία μυελοβλαστική Λευχαιμία (ΟΜΛ) εμφανίζεται αυτόματα και δεν σχετίζεται με την παρουσία προλευχαιμικών κλώνων. Προλευχαιμικοί κλώνοι παρατηρούνται μόνο στην Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία (ΟΛΛ), η οποία συνήθως θεραπεύεται με χημειοθεραπεία και δεν απαιτείται μεταμόσχευση. Οι χρόνιες μορφές εμφανίζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες, δεν σχετίζονται με προδιάθεση και οι ασθενείς μπορούν να πάρουν τα αποθηκευμένα βλαστοκύτταρα τους.

Τα τελευταία χρόνια στο διαδίκτυο έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στην παρουσία προλευχαιμικών κλώνων στα παιδιά που εμφανίζουν  Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία (ΟΛΛ).  Ο έλεγχος για προλευχαιμικούς κλώνους δεν περιλαμβάνεται στις από  του νόμου προβλεπόμενες εξετάσεις για τον ποιοτικό έλεγχο είτε το ομφαλοπλακουντιακό αίμα (ΟΠΑ) φυλάσσεται ιδιωτικά είτε δημόσια. Ο λόγος είναι ότι παιδιά με προλευχαιμικούς κλώνους δεν εμφάνισαν ποτέ λευχαιμία και παιδιά χωρίς προλευχαιμικούς κλώνους  εμφάνισαν λευχαιμία.

Για την εκδήλωση της ΟΛΛ  απαιτούνται δύο συνεχείς μεταλλάξεις. Η πρώτη μετάλλαξη οδηγεί στη δημιουργία και στην κυκλοφορία στο αίμα των προλευχαιμικών κλώνων. Εάν λοιπόν η μετάλλαξη συμβεί στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του εμβρύου πριν τη γέννηση τότε και στο αίμα του ομφάλιου λώρου θα κυκλοφορούν προλευχαιμικοί κλώνοι. Οι προλευχαιμικοί κλώνοι δημιουργούνται αρχικά στα πλαίσια της φυσιολογικής λειτουργίας των πρωτο-ογκογονιδίων τα οποία στη συνέχεια καταστέλλονται  και οι κλώνοι σταδιακά εξαφανίζονται. Από τις 100 περιπτώσεις παιδιών με προλευχαιμικούς κλώνους τελικά μόνο ένα παιδί θα προχωρήσει στη δεύτερη μετάλλαξη και θα αναπτύξει τη λευχαιμία, Mori et al 2002, Proc Natl Acad Sci USA, 99: 8242-8247. Οι προλευχαιμικοί κλώνοι στα υπόλοιπα παιδιά σιγά–σιγά καταστρέφονται από το αμυντικό τους σύστημα και τελικά εξαφανίζονται από την κυκλοφορία του αίματος. Για μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά και ενήλικες δεν τίθεται θέμα αναζήτησης προλευχαιμικών κλώνων, διότι έχει μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα από τη γέννηση χωρίς την εκδήλωση της λευχαιμίας και άρα οι προλευχαιμικοί κλώνοι έχουν εξαφανιστεί από το αίμα. Ο προλευχαιμικός κλώνος ανιχνεύεται στα βλαστοκύτταρα με μοριακές εξετάσεις και έτσι μπορεί να αποκλειστεί η χρήση παθολογικών μοσχευμάτων.

Οι προλευχαιμικοί κλώνοι δεν κάνουν διάκριση μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας φύλαξης και συναντώνται  με τον ίδιο ρυθμό και στις δύο τράπεζες. Στη Δημόσια Τράπεζα τα δείγματα φυλάσσονται ανώνυμα και δεν γίνεται ποτέ έλεγχος για την ύπαρξη προλευχαιμικών κλώνων ή άλλης μορφής μετάλλαξη στα βλαστοκύτταρα του δότη. Έτσι το 5% των  υποτροπών της λευχαιμίας μετά την αλλογενή  μεταμόσχευση οφείλεται σε προδιάθεση του μοσχεύματος, όπως ανακοινώθηκε το 2010 από τον Τομέα Αιματολογίας του Πανεπιστημίου του Manchester Royal Infirmary της Αγγλίας από τον Daniel Howard Wiseman (Biol Blood Marrow Transplant. 2011 Jun;17(6):771-89.

Λόγω της  ανωνυμίας εάν ο δότης της δημόσιας τράπεζας προκύψει στο μέλλον να γίνει και ασθενής, τα βλαστοκύτταρά του δεν μπορούν να βρεθούν και να εξεταστούν ως προς την ύπαρξη προλευχαιμικών κλώνων. Μάλιστα για τα δείγματα αυτά τα οποία προέρχονται από άγνωστους δότες θα έπρεπε να πραγματοποιείται και επί πλέον έλεγχος για τη μεταφορά κληρονομικών ασθενειών, αλλά άλλων ασθενειών.

Πρόσφατα ήρθε στο φως της δημοσιότητας η περίπτωση μεταμόσχευσης δύο νεφρών σε δύο ασθενείς οι οποίοι ανέπτυξαν επιθετική μορφή λεμφώματος, επειδή η νόσος δεν ανιχνεύτηκε έγκαιρα στο δότη και μέσω των μοσχευμάτων των νεφρών μεταφέρθηκε στους ασθενείς. Λεπτομερέστερη εξέταση μετά το θάνατο του άγνωστου δότη έδειξε οτι αυτός κατέληξε λόγω της επιθετικής μορφής λεμφώματος, το οποίο δεν κατέστη δυνατό να ανιχνευτεί έγκαιρα και να αποφευχθεί η διπλή μεταμόσχευση των νεφρών στους ιστοσυμβατούς νεφροπαθείς ασθενείς. Το περιστατικό αυτό από μόνο του δείχνει την αδυναμία του συστήματος ακόμα και στην Αγγλία να προλάβει τους κινδύνους της αλλογενούς μεταμόσχευσης. Ανάλογα περιστατικά αναφέρονται σε περιπτώσεις μετάδοσης ηπατίτιδας, ιού HIV και πρόσφατα λύσσας, λευχαιμίας και εγκεφαλοπάθειας.

Το 2007 δημοσιεύτηκε περίπτωση παιδιού ηλικίας 3 ετών με πρόβλημα οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας στο οποίο απέτυχε δύο φορές η χημειοθεραπεία και θεραπεύτηκε με τα δικά του βλαστοκύτταρα, τα οποία για προληπτικούς λόγους η οικογένειά του είχε φυλάξει κατά τη γέννηση, σε ιδιωτική τράπεζα στις ΗΠΑ, (Hayani et al 2007, Pediatrics 119, 296-300). Τέσσερα χρόνια μετά τη μεταμόσχευση (2003-2007) το παιδί ήταν καλά και ελεύθερο συμπτωμάτων και ανοσοκατασταλτικών.

Για πιο λόγο οι αιματολόγοι δεν συστήνουν την αυτόλογη χρήση αιμοποιητικών μοσχευμάτων  ως θεραπεία πρώτης γραμμής στη θεραπεία της λευχαιμίας;

Στην αλλογενή μεταμόσχευση μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει μόσχευμα είτε από άγνωστο δότη, μέσω της δημόσιας τράπεζας, είτε από ιστοσυμβατό αδελφό ή απλοσυμβατό δότη τον γονέα. Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθούν βλαστοκύτταρα από ιστοσυμβατό αδελφό τα ποσοστά επιβίωσης είναι πολύ υψηλότερα και οι επιπλοκές πολύ λιγότερες, επειδή η ιστοσυμβατότητα κληρονομείται στα παιδιά από τους γονείς^2,3,4. Μεταμοσχεύσεις με βλαστοκύτταρα από άγνωστο δότη εμφανίζουν σε ποσοστό έως 45% φαινόμενα απόρριψης τα πρώτα πέντε έτη, διότι παρά την εργαστηριακά τεκμηριωμένη ιστοσυμβατότητα το μόσχευμα τελικά δεν μπορεί να ενσωματωθεί στο σώμα του ασθενή⁵. Όλοι οι ασθενείς μετά την αλλογενή μεταμόσχευση συνεχίζουν να παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα για την προστασία των μοσχευμάτων από την απόρριψη. Είναι γνωστό ότι τα φάρμακα αυτά προκαλούν σοβαρές παρενέργειες σε πολλά όργανα. Στις επιπλοκές της αλλογενούς μεταμόσχευσης αναφέρεται η εμφάνιση δερματικών κακοήθων όγκων, αλλά και άλλων όγκων επιθηλιακής προέλευσης⁶, υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτης⁷.

Στην αυτόλογη μεταμόσχευση υπάρχει 100% συμβατότητα του ασθενούς με τα βλαστοκύτταρά του και αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο πλεονέκτημα, αλλά συγχρόνως και μειονέκτημα στις θεραπείες των λευχαιμιών. Ενώ ο κίνδυνος της απόρριψης είναι μηδενικός, εάν διαφύγουν της χημειοθεραπείας – ακτινοβολίας, η οποία προηγείται της μεταμόσχευσης, λευχαιμικά κύτταρα και εξακολουθήσουν να κυκλοφορούν στο σώμα του ασθενή, αυτά δεν αναγνωρίζονται ως ξένα κύτταρα και δεν καταστρέφονται από τα αυτόλογα κύτταρα του μοσχεύματος. Για το λόγο αυτό υπάρχει κίνδυνος αναζωπύρωσης της νόσου. Από την άλλη όμως πλευρά όσο πιο επιθετικό είναι ένα αλλογενές μόσχευμα προς τα υπολειπόμενα λευχαιμικά κύτταρα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος της οξείας ή χρόνιας απόρριψης των οργάνων του ασθενούς. Το ιδανικό μόσχευμα θα ήταν αυτό που ταυτόχρονα έχει αντιλευχαιμική δράση, αλλά δεν προκαλεί απόρριψη και ως τέτοιο θεωρείται αυτό που προέρχεται από συμβατό αδελφό. Χρειάζεται μια λεπτή ισορροπία μεταξύ των δύο ανοσοποιητικών συστημάτων, του δότη και του ασθενή. Για το λόγο αυτόν σήμερα πολλές έρευνες στρέφονται σε μεθόδους ενίσχυσης της αντιλευχαιμικής δράσης του μοσχεύματος με πολλαπλασιασμό των κυττάρων φυσικών φονέων, (ΝΚ, Νatural Κiller Cells) του ομφαλοπλακουντιακού αίματος⁸. Ένα από τα πλεονεκτήματα του ΟΠΑ είναι η μεγαλύτερη, σε σχέση με άλλες πηγές, περιεκτικότητα του σε ΝΚ. Η μέθοδος αυτή έχει το πλεονέκτημα οτι θα αυξήσει το όριο ηλικίας για τις αλλογενείς μεταμοσχεύσεις και δεν θα απαιτείται ισχυρή χημειοθεραπεία πριν τη μεταμόσχευση.

Στην Biohellenika, εκτός της συλλογής του ομφαλικού αίματος που γίνεται από τον γυναικολόγο,  λαμβάνεται και ένα δεύτερο αιμοποιητικό μόσχευμα από τον πλακούντα το οποίο περιέχει σε ποσοστό 5% λευκά αιμοσφαίρια της μητέρας τα οποία ασκούν αντιλευχαιμική δράση. Επομένως ο συνδυασμός των δύο μοσχευμάτων αποτελεί το ιδανικότερο μόσχευμα για τη θεραπεία κακοήθων αιμοποιητικών ασθενειών.

1. National Marrow Donor Program: 2009
2. Ferra C et all 2010, Biol Blood Marrow Transpl 16 (7):957-66.
3. Shaw PJ et al 2010, Blood 116 (19):400-15.
4. Moore J et al 2007. Biol Bone Marrow Transpl 13(5):601-7).
5. Smith R.A. et al 2009, Biol Blood Marrow Trans, 15:1086-1093.
6. Navneet S Majhail et al 2011. Blood Vol 117 (1):316-322.
7. Naveet S Majhail et al 2009. Biol Blood Marrow Transp 15 (9):1100-1107.
8. Boissel L et al 2008, Biol Bone Marrow Transp 14:1031-1038.

 

 Ένας νέος πληθυσμός αρχέγονων κυττάρων στο ομφαλοπλακουντιακό αίμα ενισχύει την ιδιωτική φύλαξη

Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα σήμερα αποτελεί πηγή λήψης των πλέον νεαρών, υγιών και βιολογικά ενεργών  κυττάρων σε σχέση με βλαστοκύτταρα τα οποία προέρχονται από άλλες πηγές. Το ομφαλικό αίμα εκτός από τον αιμοποιητικό πληθυσμό περιέχει και έναν ακόμα πλέον αρχέγονο πληθυσμό ο οποίος  φέρει  την ονομασία Πολύ Μικρά Εμβρυικού Τύπου Βλαστοκύτταρα (VSELs).

 Ο πληθυσμός των VSELs  περιέχει βλαστοκύτταρα από κάθε όργανο του σώματος και σήμερα από τα κύτταρα αυτά δημιουργούνται κυτταρικές σειρές που στοχεύουν στην αποκατάσταση των βλαβών των οργάνων με απώτερο σκοπό  την ελάττωση των μεταμοσχεύσεων.  Η μεταμόσχευση οργάνων  πέρα από το μέγεθος και τις  επιπλοκές της επέμβασης συνοδεύεται από χρόνια νοσηρότητα και για το λόγο αυτό η συμβολή των κυττάρων αυτών στην πρώιμη αποκατάσταση των οργάνων θα είναι πολύ σημαντική.

Μέχρι σήμερα έχει περιγραφεί η επιτυχής μετατροπή τους σε αιμοποιητικά, καρδιακά κύτταρα, κύτταρα των πνευμόνων, σε ωάρια και σπερματοζωάρια.  

 Είναι  γνωστό από το 2004 (Kogler 2004)  ότι το ΟΠΑ  δεν περιέχει μόνο αιμοποιητικά αρχέγονα κύτταρα, όπως μετά επιμονής υποστήριζαν για πολλά χρόνια οι έλληνες αιματολόγοι. 

 Τα VSELs θεωρούνται ασφαλή  και δεν έχουν τις παρενέργειες και τα ηθικά προβλήματα των βλαστομεριδίων που λαμβάνονται από ανθρώπινες βλαστοκύστεις. Επίσης θα   λύσουν και  τα μειονεκτήματα της δημιουργίας των επαγώμενων βλαστοκυττάρων (iPs)  τα οποία δημιουργούνται λόγω της ανάγκης οι ενήλικες να έχουν δικά τους αρχέγονα κύτταρα, μιας και τα εκφυλιστικά νοσήματα ενσκήπτουν στην τρίτη ηλικία και  η  θεραπεία τους θα ήταν απλούστερη και αποτελεσματικότερη εάν διέθεταν δικά τους βλαστοκύτταρα.

Τα VSELs αποτελούν αποκλειστικό προνόμιο και πλεονέκτημα της ιδιωτικής φύλαξης του ΟΠΑ και ακόμα και εάν οι γονείς επιλέξουν τη δημόσια φύλαξη τα VSELs πρέπει να επιστρέφονται στα παιδιά τους.