Ανακοινώθηκε η 1η θεραπεία ασθενούς με διαβήτη τύπου Ι με τη χρήση βλαστοκυττάρων
Η πρώτη χρήση αυτόλογων iPS βλαστοκυττάρων για τη θεραπεία διαβήτη τύπου Ι σε ασθενή
Μία ασθενής στην Κίνα σταμάτησε να κάνει ενέσεις ινσουλίνης και παραμένει υγιής ένα χρόνο μετά τη μεταμόσχευση βλαστοκυττάρων. Μια 25χρονη γυναίκα στην Κίνα είναι ο πρώτος ασθενής με διαβήτη τύπου 1 που πετυχαίνει μακρόχρονη διακοπή της ινσουλίνης, χρησιμοποιώντας μια πρωτοποριακή θεραπεία με βλαστοκύτταρα και φέρνει ελπίδα για εκατομμύρια ασθενείς. Στον ένα χρόνο που έχει περάσει από τη μεταμόσχευση των κυττάρων, η γυναίκα δεν έχει χρειαστεί να πάρει ινσουλίνη και τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα της βρίσκονται εντός του φυσιολογικού εύρους στο 98% των περιπτώσεων, σύμφωνα με τη μελέτη η οποία δημοσιεύτηκε στο έγκριτο περιοδικό Cell. Τα αποτελέσματα είναι επίσης θετικά και για δύο άλλους ασθενείς που υποβλήθηκαν αργότερα στην ίδια θεραπεία, όμως οι ερευνητές περιμένουν να περάσει ένας χρόνος από την επέμβαση για να είναι σίγουροι ότι είχαν το ίδιο αποτέλεσμα.
Τον Ιούλιο του 2023, τα βλαστοκύτταρα εγχύθηκαν στους κοιλιακούς μυς της ασθενούς σε μια επέμβαση που κράτησε λιγότερο από μία ώρα. Εφόσον η ρύθμιση του σακχάρου είναι μόνιμη ή έστω μακροχρόνια, η κλινική δοκιμή θα επεκταθεί σε άλλους 10-20 ασθενείς. Ωστόσο θεραπείες με βλαστοκύτταρα δοκιμάζονται και σε άλλες χώρες και οι θεραπείες φέρουν την ονομασία pancreas on the chip. Στη μέθοδο αυτή τα iPS βλαστοκύτταρα εγκλείονται σε σφαιρίδια τα οποία στη συνέχει τοποθετούνται σε microchip και τοποθετούνται υποδόρια. Συνήθως σε κάθε ασθενή τοποθετούνται 10 microchips. Οι επιστήμονες ερευνούν τρόπους να ελαττώσουν τον αριθμό των microchips, ώστε η μέθοδος να είναι πιο φιλική.
Μεταμόσχευση iPS βλαστοκυττάρων
Ο διαβήτης τύπου 1 είναι μια αυτοάνοση ασθένεια στην οποία το ανοσοποιητικό σύστημα επιτίθεται στα βήτα κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη. Μια πιο συχνή μορφή είναι ο διαβήτης τύπου 2, ο οποίος εμφανίζεται όταν το πάγκρεας δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή το σώμα παύει να αντιδρά στην ορμόνη. Και οι δύο μορφές χαρακτηρίζονται από υψηλές συγκεντρώσεις γλυκόζης στο αίμα. Εναλλακτικά ο διαβήτης τύπου 1 μπορεί να αντιμετωπιστεί με μεταμόσχευση νησιδίων του παγκρέατος, ωστόσο η μέθοδος εφαρμόζεται σε πολύ περιορισμένη κλίμακα λόγω έλλειψης δοτών και λόγω του μεγάλου αριθμού των νησιδίων που απαιτούνται. Οι ασθενείς αυτοί πάντα υπόκεινται στο κίνδυνο της απόρριψης λόγω ιστοσυμβατότητας.
Η ομάδα του Ντενγκ Χονγκούι στο Πανεπιστήμιο του Πεκίνου αρχικά απομόνωσε βλαστικά κύτταρα από τους τρεις ασθενείς και στη συνέχεια χρησιμοποίησε μεταγραφικούς παράγοντες για να επαναφέρει τα ενήλικα βλαστοκύτταρα σε μια εμβρυϊκή πολυδύναμη κατάσταση. Οι παράγοντες αυτοί είναι 4, γνωστοί και ως παράγοντες του Yamanaka, χρησιμοποιήθηκαν για τη δημιουργία των iPS από ενήλικα κύτταρα του δέρματος και οι επιστήμονες έλαβαν το βραβείο Νόμπελ το 2012. Ωστόσο η έκθεση σε αυτούς τους παράγοντες στη συνέχεια απεδείχθη ότι αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης κακοήθειας και η δημιουργία αυτών των κυττάρων παρέμεινε στην έρευνα. Νεότερες όμως μελέτες έδειξαν ότι η χρήση 2 από τους 4 παράγοντες του Yamanaka και μάλιστα η έκθεση των βλαστοκυττάρων σε περιορισμένο χρόνο εξαφανίζει αυτόν τον κίνδυνο και έτσι δόθηκε καινούρια ώθηση στη μελέτη των iPS. Εάν χρησιμοποιηθούν βλαστοκύταρα που συλλέγονται κατά τον τοκετό εξ αρχής οι παράγοντες είναι 2, λόγω της νεαρής ηλικίας και δεν υπάρχει ο κίνδυνος της κακοήθειας. Στη συνέχεια μετέτρεψαν τα πολυδύναμα κύτταρα iPS σε β κύτταρα, τα οποία αρχικά δοκιμάστηκαν σε πειραματόζωα.
Τον Ιούλιο του 2023, τα κύτταρα εγχύθηκαν στους κοιλιακούς μυς της ασθενούς σε μια επέμβαση που κράτησε λιγότερο από μία ώρα. Οι ερευνητές προτίμησαν να τα τοποθετήσουν στους κοιλιακούς μυς και όχι στο ήπαρ ώστε να μπορούν να τα παρακολουθούν και να τα αφαιρέσουν αν χρειαζόταν. Στις 75 ημέρες από τη μεταμόσχευση των κυττάρων, η νεαρή γυναίκα είχε πάψει να χρειάζεται καθημερινές ενέσεις ινσουλίνης. Τον 4ο μήνα τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα της ήταν φυσιολογικά σε περισσότερο από το 96% των μετρήσεων. Άρχισε επίσης να μειώνεται αισθητά η γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη της (HbA1c). Από τον πέμπτο μήνα και μετά, η ασθενής είχε φυσιολογικά επίπεδα γλυκόζης σε πάνω από το 98% των μετρήσεων. Η δε HbA1c της έφτασε στο 5%. Στον έναν χρόνο, η νεαρή γυναίκα εξακολουθεί να ζει χωρίς ανάγκη συμπληρωματικής ινσουλίνης και χωρίς προβλήματα από τη μεταμόσχευση. Η χρήση βλαστοκυττάρων που προέρχονται από τους ίδιους τους ασθενείς σημαίνει ότι δεν υπάρχει κίνδυνος απόρριψης τους. Έτσι δεν υπάρχει ανάγκη για ανοσοκατασταλτικά φάρμακα.
Επιφυλάξεις
Παραμένει ωστόσο ασαφές για πόσο χρονικό διάστημα τα μεταμοσχευμένα κύτταρα θα παραμένουν ενεργά, επειδή η συγκεκριμένη ασθενής λαμβάνει ανοσοκατασταλτικά λόγω παλαιότερης μεταμόσχευσης ήπατος. Η θεραπεία με τα iPS κύτταρα είναι εξατομικευμένη, απαιτεί μήνες εργασίας στο εργαστήριο για κάθε ασθενή για την παρασκευή τους και εξετάζεται εάν η θεραπεία θα μπορεί να εφαρμόζεται σε μεγάλη κλίμακα.
Στο μεταξύ όμως βρίσκονται σε εξέλιξη κλινικές δοκιμές που χρησιμοποιούν κύτταρα από δότες αντί από τους ίδιους τους ασθενείς, ώστε να υπάρχουν έτοιμα προς χρήση iPS. Στη χρήση αυτών των βλαστοκυττάρων θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και ο κίνδυνος απόρριψης, επειδή δεν πρόκειται για αυτόλογα βλαστοκύτταρα.
Η αμερικανική Vertex Pharmaceuticals παρουσίασε τον Ιούνιο θετικά προκαταρκτικά αποτελέσματα σε κλινική δοκιμή με βλαστοκύτταρα από έμβρυα, ενώ το 2023 ξεκίνησε μια δεύτερη δοκιμή με κύτταρα από δότες που τροποποιήθηκαν ώστε να μην προκαλούν αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτά όμως βρίσκονται σε πολύ πρώιμα στάδια για να εφαρμοστούν.