Οι γονείς πάντα ρωτούν για την ποιότητα των βλαστοκυττάρων των παιδιών τους
Οι γονείς συχνά αγωνιούν για την επιτυχία τη συλλογής και αποθήκευσης βλαστοκυττάρων και ερωτούν για ποιους λόγους μπορεί η συλλογή των βλαστοκυττάρων του παιδιού τους να μην είναι επιτυχημένη.
Οι λόγοι αποτυχίας της συλλογής των βλαστοκυττάρων είναι ποσοτικοί και ποιοτικοί. Στους ποσοτικούς λόγους περιλαμβάνεται η μικρή συλλογή ομφαλοπλακουντιακού αίματος (ΟΠΑ) στην αίθουσα τοκετών, λόγω των συνθηκών του τοκετού και της κατασκευής του πλακούντα. Ο γυναικολόγος στην αίθουσα τοκετών συλλέγει μία ποσότητα αίματος, ενώ ο πλακούντας είναι στην μήτρα. Ο γρήγορος τοκετός, η καισαρική και οι σοβαρότερες επιπλοκές αποτελούν λόγους μικρής συλλογής, ενώ το υπόλοιπο αίμα εξακολουθεί και παραμένει μέσα στον πλακούντα, εφ΄ όσον ο γυναικολόγος κλείσει τον ομφάλιο λώρο. Στη συνέχεια μπορεί να γίνει και 2η συλλογή ομφαλοπλακουντιακού αίματος με τον πλακούντα εκτός μήτρας, για τη συλλογή του συνόλου του αίματος. Η συνολική χωρητικότητα του πλακούντα είναι 150 cm3 , το οποίο μπορεί να συλλεγεί εξ ολοκλήρου με αυτές τις δύο διαδικασίες συλλογής. Το αίμα του πλακούντα περιέχει δύο είδη βλαστοκυττάρων, αυτά που εμφανίζονται στο 1ο τρίμηνο και αυτά που εμφανίζονται στο 3ο τρίμηνο. Τα βλαστοκύτταρα του 1ου τριμήνου είναι τα πλέον αρχέγονα και πολυδύναμα, με πολλές ομοιότητες αλλά και σημαντικές διαφορές με τα εμβρυϊκά και αποτελούν τα πρώτα σε ιεραρχία βλαστοκύτταρα των οργάνων. Εμφανίζονται τη 2η εβδομάδα της διάπλασης του εμβρύου, κυκλοφορούν στο αίμα του πλακούντα και υπάρχουν και στον ιστό του ομφαλίου λώρου. Ο αριθμός τους παραμένει σταθερός στα όργανα και τα βλαστοκύτταρα αυτά αποτελούν το αναγεννητικό δυναμικό των οργάνων. Τα κύτταρα αυτά επηρεάζονται από τη γήρανση και η γήρανσή τους είναι υπεύθυνη για την λειτουργική ανεπάρκεια των οργάνων και τον θάνατο. Τα βλαστοκύτταρα αυτά διατηρούν τη γονιμότητα σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία. Σήμερα από τα βλαστοκύτταρα αυτά δημιουργούνται αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα, για την ενίσχυση της αιμοποίησης, κύτταρα του ήπατος και της καρδιάς με σκοπό την αντιμετώπιση στο μέλλον της ανεπάρκειας των αντίστοιχων οργάνων και επίσης πειραματικά δημιουργούνται ωάρια και σπερματοζωάρια με σκοπό την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας.
Στο 3ο τρίμηνο της κύησης εμφανίζονται τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα τα οποία έχουν περιορισμένη ικανότητα διαφοροποίησης, καθ’ ότι εμφανίζονται προς το τέλος της κύησης. Δημιουργούν αίμα και αγγεία και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται στη θεραπεία κακοήθων ασθενειών και στη θεραπεία ή στην πρόληψη της εγκεφαλικής παράλυσης των νεογνών. Τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα εγκαθίστανται στον μυελό των οστών και ανανεώνουν το αίμα, στις περιπτώσεις της φυσιολογικής ανανέωσης ή της αποκατάστασης μετά από αιμορραγία. Τα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα χρησιμοποιούνται στις γονιδιακές θεραπείες κληρονομικών ασθενειών.
Τα βλαστοκύτταρα του 3ου τριμήνου, ως τελευταία εμφανιζόμενα, δεν έχουν ικανότητα κυτταρικού πολλαπλασιασμού, χρησιμοποιούνται σε δόσεις ανάλογα με το βάρος του ασθενή και για αυτό το λόγο έχει ιδιαίτερη σημασία η συλλογή του συνόλου του αίματος που παραμένει μέσα στον πλακούντα.
Στους ποιοτικούς λόγους περιλαμβάνονται επιμολύνσεις από μικρόβια και ιούς. Το ποσοστό μικροβιακής επιμόλυνσης πρόσφατα αναφέρθηκε ότι είναι γύρω στο 10% και εξαρτάται κυρίως από τον τρόπο λήψης. Η αντισηψία της περιοχής του ομφαλίου λώρου, όπου γίνεται η παρακέντηση, είναι ουσιαστική για τη λήψη άσηπτων βλαστοκυττάρων. Στις περισσότερες των περιπτώσεων η επιμόλυνση δημιουργείται από σαπρόφυτα του γεννητικού συστήματος τα οποία αντιμετωπίζονται με τη λήψη συνήθων αντιβιοτικών και τα βλαστοκύτταρα χρησιμοποιούνται στις κλασικές θεραπείες. Στις κλινικές μελέτες χρησιμοποιούνται μόνο άσηπτα βλαστοκύτταρα και για το λόγο αυτό η λήψη άσηπτων δειγμάτων είναι σημαντική. Στην οικογενειακή φύλαξη επιτρέπεται η συντήρηση επιμολυσμένων δειγμάτων στις περιπτώσεις όπου το μικρόβιο ανήκει στους συνηθισμένους μικροοργανισμούς της χλωρίδας του κόλπου, έχει ταυτοποιηθεί και έχει γίνει το τεστ ευαισθησίας στα αντιβιοτικά.
Ο ιολογικός έλεγχος γίνεται στο αίμα της μητέρας αρχικά και εφ’ όσον βρεθεί ιός η εξέταση συνεχίζεται με μοριακή μέθοδο (pcr) στο ομφαλοπλακουντιακό αίμα. Σε περίπτωση ανίχνευσης ιού το δείγμα θα απορριφθεί.
Το σύνολο του ποιοτικού ελέγχου στη χώρα μας ελέγχεται από το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης (ΕΣΥΔ) και τους διεθνείς Οργανισμούς ΑΑΒΒ (Association for the Advancement of Blood and Biotherapies) και FACT (Federation of Accreditation for Cellular Therapies), οι δύο τελευταίοι έχουν την έδρα τους στις ΗΠΑ. Για το λόγο αυτό οι γονείς πρέπει πάντα στην έρευνα που κάνουν για την επιλογή τράπεζας βλαστοκυττάρων να εξετάζουν εάν η τράπεζα έχει το ανώτατο επίπεδο διαπιστεύσεων. Διότι μόνο τότε θα είναι σίγουροι για την ποιότητα των βλαστοκυττάρων των παιδιών τους και τα βλαστοκύτταρά τους θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για θεραπείες σε κέντρα Μεταμόσχευσης είτε αυτά είναι στην Ελλάδα είτε είναι στο εξωτερικό και μάλιστα με ασφαλιστική κάλυψη. Ο νόμος στην Ελλάδα προβλέπει τη λήψη της FACT εντός 4 ετών από την 1η αδειοδότηση, σύμφωνα με τους νέους Όρους και Προϋποθέσεις. Για το λόγο αυτό οι γονείς θα πρέπει να εξετάζουν εάν η εταιρεία είναι στα χρονικά περιθώρια λήψης της FACT και να ενημερώνονται για το χρονοδιάγραμμα της λήψης. Υπάρχουν σήμερα στη χώρα μας τράπεζες για τις οποίες το χρονικό όριο έχει λήξει, άλλες δεν έχουν υποβάλλει ποτέ αίτηση για διαπίστευση και διερευνάται από το Υπουργείο Υγείας η νομιμότητα της λειτουργίας τους. Οι εν λόγω τράπεζες δεν πληρούν ούτε τις βασικές απαιτήσεις της διαπίστευσης από το ΕΣΥΔ.
Σήμερα ο FDA έχει αδειοδοτήσει τη χρήση του ομφαλοπλακουντιακού αίματος για 80 ασθένειες. Το 2023 800 παιδιά θεραπεύτηκαν με τη χρήση των δικών τους βλαστοκυττάρων, ενώ τον ίδιο χρόνο 590 παιδιά έλαβαν βλαστοκύτταρα από αδέλφια. Η πιθανότητα ένα παιδί ηλικίας κάτω των 20 ετών να χρησιμοποιήσει τα βλαστοκύτταρα τους για μία εκ των 80 ασθενειών είναι 3/5000 στις ΗΠΑ. Η συχνότερη χρήση του ομφαλοπλακουντιακού αίματος σήμερα στις ΗΠΑ αφορά τη θεραπεία της προωρότητας και της εγκεφαλικής παράλυσης των νεογνών και παιδιών, και μάλιστα με αύξηση της ηλικίας θεραπείας. Για τη γονιδιακή θεραπεία σπανίων ασθενειών το ομφαλοπλακουντιακό αίμα αποτελεί την καλύτερη πηγή λήψης βλαστοκυττάρων, σε αποκλειστική αυτόλογη χρήση. Σε μελέτη του 2008 η πιθανότητα χρήσης βλαστοκυττάρων μέχρι της ηλικίας των 70 ετών ήταν 1/2177, ενώ το διάστημα από 2001-2003 1/217, ή το 10% των παιδιών που θα βρίσκονταν τότε σε ανάγκη διέθεταν βλαστοκύτταρα.