Νέα 2013

ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ: ΤΟ ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 

Οι θεραπευτικές μέθοδοι τα τελευταία χρόνια αλλάζουν και γίνονται περισσότερο φιλικές και λιγότερο τραυματικές για τον ασθενή. Μειώνουν τη νοσηρότητα, το κόστος, τις επιπλοκές και βελτιώνουν την ποιότητα ζωής. Σε αυτό συμβάλλει ουσιαστικά η εξέλιξη της επιστήμης, η πρόληψη και η διάγνωση σε αρχικά στάδια και το σημαντικότερο η ασφάλεια των νεότερων θεραπευτικών μεθόδων και η ελάχιστη επιβάρυνση που επιφέρουν στον ασθενή. 

Η ανακάλυψη των αντιβιοτικών, των αντινεοπλασματικών φαρμάκων, των νεότερων βιολογικών παραγόντων και τελευταία οι κυτταρικές θεραπείες αποτελούν σταθμούς στην αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών. Οι κυτταρικές θεραπείες δεν ανήκουν στις φαρμακευτικές θεραπείες, αλλά ενισχύουν φυσικές αμυντικές δυνάμεις του οργανισμού. Το θεραπευτικό μέσο που χρησιμοποιείται είναι τα βλαστοκύτταρα. Τα παιδιά και οι νεαροί ενήλικες διαθέτουν περισσότερα και νεαρότερα βλαστοκύτταρα και ο οργανισμός τους αντιμετωπίζει την ασθένεια πιο σύντομα και πιο αποτελεσματικά σε σχέση με τους ενήλικες. Για το λόγο αυτόν τα τελευταία χρόνια συλλέγονται και αποθηκεύονται νεαρά και υγιή βλαστοκύτταρα για να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους ίδιους τους ασθενείς σε μεγαλύτερες ηλικίες όταν τότε η ποιότητα των βλαστοκυττάρων τους λόγω της ηλικίας θα είναι υποδεέστερη.

Ασφαλή βλαστοκύτταρα λαμβάνουμε από την ομφαλοπλακουντιακή μονάδα, το μυελό των οστών, το λίπος, τα νεογιλά δόντια και τους φρονιμίτες. Η πλέον ανώδυνη λήψη και τα καλύτερης ποιότητας βλαστοκύτταρα προέρχονται από την ομφαλοπλακουντιακή μονάδα, τα οποία λόγω του νεαρού της ηλικίας τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν εκτός από τον ίδιο που του ανήκουν και σε άλλους ασθενείς χωρίς να είναι απαραίτητη η απόλυτη ιστοσυμβατότητα. Έτσι τα βλαστοκύτταρα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε περισσότερους ασθενείς σε σχέση με τα βλαστοκύτταρα του μυελού των οστών, όπου απαιτείται απόλυτη ιστοσυμβατότητα, χωρίς όμως να αποκλείεται και η απόρριψή τους.

Τα βλαστοκύτταρα χορηγούνται ενδοφλέβια στην οξεία φάση της νόσου και βρίσκουν το δρόμο τους προς το σημείο της βλάβης ή χορηγούνται τοπικά στο σημείο της βλάβης για συγκέντρωση μεγαλύτερης ποσότητας στην πάσχουσα περιοχή. 

Τα βλαστοκύτταρα της ομφαλοπλακουντιακής μονάδας χρησιμοποιούνται σε ποσοστό έως 84% σε χρήσεις εντός της οικογένειας για μια ευρεία ομάδα κακοήθων και μη ασθενειών. Η αρχική χρήση του ομφαλοπλακουντιακού αίματος αφορούσε τη θεραπεία της λευχαιμίας και άλλων κληρονομικών και κακοήθων ασθενειών του αίματος. 

Λόγω του νεαρού της ηλικίας και της πλαστικότητας που διαθέτουν, εκτός της χρήσης στη θεραπεία κακοήθων ασθενειών, σήμερα βρίσκονται στη φάση αξιολόγησης για την εγκεφαλική παράλυση, τον αυτισμό και τον παιδικό σακχαρώδη διαβήτη. Τα τελευταία χρόνια με την πρόοδο της έρευνας φάνηκε ότι το ομφαλοπλακουντιακό αίμα περιέχει βλαστοκύτταρα από όλα τα όργανα του σώματος και για το λόγο αυτόν χρησιμοποιείται και πέραν των αιματολογικών ασθενειών. Για αιματολογικές παθήσεις χρησιμοποιούνται αυτόλογα ή αλλογενή βλαστοκύτταρα. Ο καλύτερα ιστοσυμβατός δότης είναι ο αδελφός του ασθενούς και η πιθανότητα απόλυτης ιστοσυμβατότητος μεταξύ των αδελφών κυμαίνεται στο 30%. Μόνο για κακόηθες νόσημα κάποιος αν δεν έχει δικά του βλαστοκύτταρα μπορεί να ζητήσει από άλλον. 

Για τα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, η νεανική ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ελκώδης κολίτιδα και ο παιδικός διαβήτης απαιτούν βλαστοκύτταρα του ίδιου του παιδιού. Χρησιμοποιώντας τα βλαστοκύτταρα για τα αυτοάνοσα νοσήματα ελαττώνεται η συχνότητα και η βαρύτητα των κρίσεων. Για το σακχαρώδη διαβήτη χορηγούνται τα βλαστοκύτταρα εντός του πρώτου μήνα από της εκδήλωσης του διαβήτη, σε παιδιά που δεν εμφάνισαν διαβητική οξέωση. Το 80% των παιδιών που ακολούθησαν αυτή τη θεραπεία απαλλάχτηκαν από την ινσουλίνη για το διάστημα των πέντε ετών που διήρκεσε η παρακολούθησή τους. Ένας αριθμός παιδιών ελάττωσε τις ημερήσιες ανάγκες σε ινσουλίνη και διορθώθηκαν μερικοί βιολογικοί δείκτες και ένας αριθμός που δεν πληρούσε τις εξ αρχής προδιαγραφές δεν εμφάνισε καμία αλλαγή. 

Οι νευρολογικές παθήσεις τραυματικές ή εκφυλιστικές αφορούν μια μεγάλη ομάδα ασθενών με μακρόχρονα προβλήματα υγείας και σοβαρές αναπηρίες οι οποίες απαιτούν υψηλό κόστος νοσηλείας. Στις τραυματικές παθήσεις περιλαμβάνονται η ισχαιμία του εγκεφάλου κατά τον τοκετό που οδηγεί σε εγκεφαλική παράλυση, τα εγκεφαλικά επεισόδια και οι τραυματισμοί και στις εκφυλιστικές παθήσεις η νόσος του Πάρκινσον, του Αλτσχάιμερ, αλλά και κάθε άλλη ασθένεια που σταδιακά οδηγεί σε απώλεια της λειτουργικότητας των νευρικών κυττάρων. Στους τραυματισμούς περιλαμβάνονται οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και οι διατομές του νωτιαίου μυελού και των περιφερικών νεύρων. 

Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός των παιδιών με εγκεφαλική παράλυση, λόγω βελτίωσης των συνθηκών μηχανικής υποστήριξης των νεογνών που γεννιούνται με περιγεννητική ασφυξία. Η διάγνωση τίθεται οριστικά στους πρώτους 18 μήνες, διότι μέχρι τότε ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί τους δικούς του μηχανισμούς αποκατάστασης των αρχικών βλαβών που προκλήθηκαν λόγω της έλλειψης οξυγόνου. Σήμερα γίνεται μια διεθνής προσπάθεια και συντονισμός για την αντιμετώπιση της εγκεφαλικής παράλυσης των παιδιών με αυτόλογα βλαστοκύτταρα του ομφαλοπλακουντιακού αίματος και του ιστού του ομφαλίου λώρου. Τα βλαστοκύτταρα χορηγούνται στα πρώτα έτη της ζωής και τα αποτελέσματα είναι καλύτερα παρά εάν δοθούν σε μεγαλύτερες ηλικίες. Όταν η κλινική εικόνα του νεογνού είναι βαριά χορηγούνται 72 ώρες μετά τον τοκετό. Μετά τις 72 ώρες έχει αποδειχτεί ότι τα κυκλοφορούντα στο αίμα βλαστοκύτταρα του παιδιού καταλήγουν σε ειδικές νησίδες μέσα στα όργανα και βοηθούν κατά τόπους την ανάπτυξή τους. Τα βλαστοκύτταρα κινητοποιούνται πολύ δύσκολα από τις θέσεις αποθήκευσής τους και για το λόγο αυτό στα επιβαρυμένα πρόωρα νεογνά τα βλαστοκύτταρα χορηγούνται μετά από 72 ώρες ώστε να αυξηθεί η συγκέντρωσή τους στον εγκέφαλο που πάσχει. Εκτός από την εγκεφαλική παράλυση και οι τραυματικές κακώσεις του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού σήμερα αντιμετωπίζονται με τα βλαστοκύτταρα, αρκεί η χορήγησή τους να γίνει τις πρώτες ώρες μετά τον τραυματισμό. 

Οι τραυματικές κακώσεις χαρακτηρίζονται από οξεία απώλεια νευρικού ιστού και μετατραυματικές βλάβες, οι οποίες οφείλονται στους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού, ο οποίος κινητοποιεί κύτταρα του αμυντικού συστήματος για να καθαρίσει την πάσχουσα περιοχή από τα κατεστραμμένα νευρικά κύτταρα. Τα κύτταρα άμυνας απελευθερώνουν ρίζες οξυγόνου στην τραυματισμένη περιοχή, οι οποίες αθροιζόμενες συνεχίζουν την νέκρωση των νευρικών κυττάρων, πέραν της οξείας αρχικής βλάβης. Τα βλαστοκύτταρα ελαττώνουν την κινητοποίηση των κυττάρων της φλεγμονής και αυτό έχει ως άμεσο αποτέλεσμα τη διάσωση των κυττάρων τα οποία σε διαφορετικές συνθήκες θα υφίσταντο τις δευτερογενείς βλάβες. Ήδη λόγω του τραυματισμού καταργείται ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός ο οποίος μεσολαβεί μεταξύ των νευρικών κυττάρων και του αίματος και έτσι τα βλαστοκύτταρα μπορούν να διεισδύσουν μέσα στον νευρικό ιστό και να βοηθήσουν σε σημαντικό βαθμό την αποκατάσταση του. Ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός είναι ως ένα βαθμό αδιαπέραστος από τους βλαπτικούς παράγοντες και με τον τρόπο αυτόν προστατεύονται τα νευρικά κύτταρα τα οποία είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα και δεν διαθέτουν ικανότητα πολλαπλασιασμού σε περίπτωση καταστροφής τους. 

Ο αυτισμός περιλαμβάνει μια μεγάλη ομάδα διαταραχών συμπεριφοράς διαφορετικής βαρύτητας. Πέρα από τα ψυχοφάρμακα για την καταστολή του εγκεφάλου μέχρι σήμερα δεν υπήρχε άλλη θεραπευτική προσέγγιση. Ένα στα 88 παιδιά κάθε χρόνο στις ΗΠΑ διαγιγνώσκεται με διαταραχές συμπεριφορές που κατατάσσονται στο φάσμα του αυτισμού με εκδηλώσεις ποικίλης βαρύτητας. Τα αγόρια υποφέρουν πέντε φορές συχνότερα από τα κορίτσια. Εδώ και ένα χρόνο στις ΗΠΑ βρίσκεται σε εξέλιξη κλινική μελέτη η οποία αξιολογεί την ικανότητα του ομφαλοπλακουντιακού αίματος να βελτιώνει την ομιλία και τη συμπεριφορά των αυτιστικών παιδιών. Οι ηλικίες των παιδιών που παίρνουν τα βλαστοκύτταρά τους κυμαίνονται από 2-7 ετών και λαμβάνουν τα βλαστοκύτταρά τους σε μια δόση, εκτός εάν το βάρος τους είναι πολύ χαμηλό σε σχέση με τον αριθμό τους, οπότε χορηγούνται σε δύο δόσεις. 

Τα βλαστοκύτταρα δεν θεραπεύουν τα συμπτώματα, αλλά δρουν πέραν αυτών αποκαθιστώντας τις λειτουργίες του εγκεφάλου στις περιπτώσεις της εγκεφαλικής παράλυσης, αλλά και του αυτισμού. Τα τελευταία χρόνια όλο και πληθύνουν οι ενδείξεις ότι διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος ευθύνονται για την εμφάνιση του αυτισμού. Τα βλαστοκύτταρα πιστεύουμε ότι επιδιορθώνουν ή ρυθμίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα και μέσω αυτού βελτιώνεται η ομιλία και η συμπεριφορά των παιδιών, τα οποία δεν φαίνεται έχουν κανένα προφανή λόγο να είναι αυτιστικά. Στην περίπτωση της ανοσολογικής διαταραχής πιθανόν τα βλαστοκύτταρα των ιστών της ομφαλοπλακουντιακής μονάδας, τα λεγόμενα μεσεγχυματικά, να είναι πιο αποτελεσματικά στη θεραπεία και ίσως σε δεύτερη φάση η κλινική μελέτη θα πρέπει να προχωρήσει στην αξιολόγηση και αυτών των κυττάρων. 

Μία άλλη πηγή λήψης μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων και μάλιστα πλουσιότερη είναι ο λιπώδης ιστός και σήμερα μια παράλληλη μελέτη για τον αυτισμό βρίσκεται σε εξέλιξη και στην Ελλάδα. Η αξιολόγηση αυτών των παιδιών δείχνει βελτίωση σε πολλά από αυτά και μάλιστα τα αποτελέσματα είναι καλύτερα όσο μικρότερης ηλικίας είναι. 

Επειδή συμπτώματα αυτισμού έχουν διαπιστωθεί σε μερικά παιδιά με διαπιστωμένες διαταραχές της αιμάτωσης του εγκεφάλου για το λόγο αυτό το ομφαλοπλακουντιακό ενδείκνυται σε αυτές τις περιπτώσεις επειδή τα βλαστοκύτταρα που περιέχει έχουν έντονη αγγειογενετική ικανότητα. Στις περιπτώσεις διαταραχών του ανοσοποιητικού συστήματος καταλληλότερα θεωρούνται τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα, είτε των ιστών της ομφαλοπλακουντιακής μονάδας είτε του λιπώδους ιστού. 

Τα εγκεφαλικά επεισόδια τα τελευταία χρόνια έχουν τύχει μεγάλης συζήτησης για την εφαρμογή κυτταρικών θεραπειών και ήδη η Ιαπωνία είναι η πρώτη χώρα που ξεκίνησε τις εφαρμογές, χρησιμοποιώντας βλαστοκύτταρα που προέρχονται από το μυελό των οστών. Τα βλαστοκύτταρα χορηγούνται μέσα στις κοιλίες του εγκεφάλου τον πρώτο μήνα μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο και παρακολουθείται η προώθησή τους μέσα στον εγκεφαλικό ιστό. Σε άλλες χώρες, όπως στο Πανεπιστήμιο της Σεούλ χρησιμοποιούνται αλλογενή βλαστοκύτταρα από το ομφαλοπλακουντιακό αίμα τα οποία χορηγούνται ενδοεγκεφαλικά και τα αποτελέσματα είναι πιο εντυπωσιακά. Η εξήγηση είναι ότι πρόκειται για νεαρά βλαστοκύτταρα με έντονη αναγεννητική ικανότητα, μη συγκρινόμενα με τα γηρασμένα βλαστοκύτταρα του μυελού των οστών ή του λιπώδους ιστού του ασθενούς. 

Μια οργανωμένη διεθνής προσπάθεια σήμερα γίνεται για την αποκατάσταση της διατομής του νωτιαίου μυελού και των νεύρων. Η ώθηση για εφαρμογή στον άνθρωπο δόθηκε από πειραματικά δεδομένα όπου παρουσιάστηκε σημαντική διάσωση του νεύρου στις περιπτώσεις όπου άμεσα χορηγήθηκαν βλαστοκύτταρα στην περιοχή της διατομής. Τα βλαστοκύτταρα χορηγούνται τοπικά μέσα σε νευροσωλήνες οι οποίοι εμφυτεύονται στην περιοχή της διατομής και καθώς τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται συνδέουν τις δύο τραυματισμένες επιφάνειες. Το πρώτο κέντρο στην Ευρώπη θα εγκατασταθεί στη Νορβηγία με έξοδα του κράτους. 

Οι θεραπείες με τα βλαστοκύτταρα είναι προ των πυλών αρκεί να γίνει σωστή επιλογή των ασθενών, ο χρόνος χορήγησης να είναι ο κατάλληλος και τα βλαστοκύτταρα να είναι υγιή και δραστήρια. Έχοντας υπόψη ότι τα νεαρά βλαστοκύτταρα δίνουν καλύτερο θεραπευτικό αποτέλεσμα θα πρέπει να σκεφτούμε τη δυνατότητα να επωφεληθούμε αυτών των εφαρμογών φυλάσσοντας το ομφαλοπλακουντιακό αίμα και τον ιστό του ομφαλίου λώρου. Είναι ο πιο εύκολος και ανώδυνος τρόπος να φυλάξουμε υγιή και πολυδύναμα βλαστοκύτταρα. 

ΚΟΚΚΩΝΑ ΚΟΥΖΗ-ΚΟΛΙΑΚΟΥ 
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ