Εξελίξεις στις χρήσεις των βλαστοκυττάρων
ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΙΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΩΝ
Τα τελευταία χρόνια η ιατρική προσανατολίζεται προς λιγότερο τραυματικές επεμβάσεις ή προς στοχευμένες θεραπείες του οργάνου που πάσχει. Οι θεραπείες αυτές έχουν ως αποτέλεσμα τον περιορισμό των επιπλοκών και του οικονομικού κόστους. Τα βλαστοκύτταρα εδώ και πολλά χρόνια βρίσκονται στο επίκεντρο του επιστημονικού και ιατρικού ενδιαφέροντος και πολλές κυβερνήσεις, όπως των ΗΠΑ, τα έχουν εντάξει στο Σύστημα Υγείας. Είναι ο τομέας που μέχρι σήμερα έχει λάβει τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση για την έρευνα από όλες τις εποχές και που σε σύντομο χρονικό διάστημα η έρευνα προχώρησε στην κλινική πράξη. Ενώ αρχικά η χρήση των βλαστοκυττάρων περιορίζονταν στη θεραπεία κακοήθων ασθενειών, σήμερα έχει επεκταθεί στην αποκατάσταση οργάνων που υπέστησαν βλάβες τραυματικού ή εκφυλιστικού τύπου. Στις περιπτώσεις αυτές τα βλαστοκύτταρα καθοδηγούνται προς το είδος του κυττάρου που θα αντικαταστήσουν.
Το σώμα μας διαθέτει περισσότερες της μιας πηγές βλαστοκυττάρων με διαφορετικές ιδιότητες, ξεκινώντας από το ομφαλοπλακουντιακό αίμα, τον ιστό του ομφαλίου λώρου, τον πολφό των δοντιών, το μυελό των οστών και το λίπος. Ο ιστός του ομφαλίου λώρου, ο πολφός και το λίπος περιέχουν αποκλειστικά μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα, το ομφαλοπλακουντιακό αίμα κυρίως αιμοποιητικά και λιγότερα μεσεγχυματικά, ενώ ο μυελός των οστών και τα δύο είδη. Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα και ο μυελός των οστών κλασικά χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία κακοήθων ασθενειών για τον ίδιο ή για ιστοσυμβατό ασθενή. Τα τελευταία χρόνια τα βλαστοκύτταρα αυτά χρησιμοποιούνται και για τη θεραπεία αυτοάνοσων ασθενειών, όπως του σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι, της σκλήρυνσης κατά πλάκας, της ρευματοειδούς αρθρίτιδας και της ελκώδους κολίτιδας. Στις περιπτώσεις αυτές απαιτούνται βλαστοκύτταρα που προέρχονται αποκλειστικά από τον ίδιο τον ασθενή. Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα θεωρείται ότι συμβάλλει στη θεραπεία των ασθενειών αυτών μέσω των ανοσορυθμιστικών Τ λεμφοκυττάρων, ενώ ο μυελός μέσω των μεσεγχυματικών κυττάρων που περιέχει. Τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα που περιέχονται στον ιστό του ομφαλίου λώρου και στο λίπος σήμερα επίσης χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των αυτοάνοσων ασθενειών.
Οι γονιδιακές θεραπείες που εφαρμόζονται στα βλαστοκύτταρα στις περιπτώσεις που ανιχνεύεται το παθολογικό γονίδιο αναμένεται να δώσουν λύση σε κληρονομικές ασθένειες του αίματος όπως της μεσογειακής αναιμίας. Ήδη οι πρώτοι ασθενείς έχουν σταματήσει τις μεταγγίσεις για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο του έτους. Η κατ ευθείαν χορήγηση στο ήπαρ μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων τα οποία μεταφέρουν υγιή γονίδια σε παιδιά με μεταβολικά νοσήματα αποτελεί μια άλλη σπουδαία χρήση των βλαστοκυττάρων.
Το 1/3 του πληθυσμού των ΗΠΑ άνω των 65 ετών θα μπορούσε να ωφεληθεί από τη χρήση των βλαστοκυττάρων για τη θεραπεία εκφυλιστικών παθήσεων εάν τα διέθετε. Καθημερινά στο εργαστήριο διαπιστώνουμε την ποιοτική διαφορά ανάμεσα στα βλαστοκύτταρα της παιδικής ηλικίας και των ενηλίκων. Είναι γνωστό ότι τα βλαστοκύτταρα ακολουθούν την ηλικία του ατόμου και για το λόγο αυτό είναι καλύτερα να κρυοσυντηρούνται στις μικρές ηλικίες.
Οι τραυματισμοί του νευρικού συστήματος και των αρθρώσεων, η καρδιακή ανεπάρκεια, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, οι οστεοαρθρίτιδες, τα διαβητικά έλκη και τα εγκεφαλικά επεισόδια σήμερα αποτελούν πεδίο εφαρμογών των βλαστοκυττάρων.
Για τα εγκεφαλικά επεισόδια έχει ξεκινήσει η χρήση των μεσεγυχματικών βλαστοκυττάρων του λιπώδους ιστού σε ασθενείς με πρόσφατο επεισόδιο και η πρώτη αξιολόγηση δίνει ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Στις πρόσφατες κακώσεις και διατομές του νωτιαίου μυελού χορηγούνται τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα μέσα στον υπαραχνοειδή χώρο με οσφυονωτιαία παρακέντηση ή κατ’ ευθείαν στον τραυματισμένο νωτιαίο μυελό και τα αποτελέσματα δείχνουν κλινική και ακτινολογική βελτίωση.
Σε ασθενείς με έμφραγμα του μυοκαρδίου, ισχαιμική ή διατατική μυοκαρδιοπάθεια χορηγούνται τα βλαστοκύτταρα του μυελού των οστών είτε κατά την επέμβαση by-pass ή κατά την τοποθέτηση του stent και παρατηρείται κατά 30% βελτίωση της λειτουργίας της καρδιάς και καλύτερη ποιότητα ζωής του ασθενούς. Η ενδοπνευμονική χορήγηση μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων του λίπους σε ασθενείς με ΧΑΠ βελτιώνει την οξυγόνωση και παρατείνει τη ζωή των ασθενών.
Η χρήση βλαστοκυττάρων σε ασθενείς με αθλητικές ή εκφυλιστικές βλάβες των χόνδρων του γόνατος, της άρθρωσης του ισχίου και του ώμου σταματάει άμεσα τον πόνο, βελτιώνει την κινητικότητα της άρθρωσης, αναπλάθει τον κατεστραμμένο χόνδρο και κινητοποιεί τον ασθενή. Περιορίζει τις μεγάλες επεμβάσεις και ελαττώνει τις μετεγχειρητικές επιπλοκές. Ένας στους πέντε κατοίκους του Ηνωμένου Βασιλείου πάσχει από αρθρίτιδα και αδυνατεί να εργαστεί αποτελεσματικά. Η νέκρωση του μηριαίου προσβάλλει 4.000 ασθενείς κατ έτος μεταξύ 30 και 50 ετών και η χορήγηση βλαστοκυττάρων μέσα στο οστό σταματά τη νέκρωση και οδηγεί σε σταδιακή ανάπλαση, αύξηση της αιμάτωσης και αποφυγή της ολικής αρθροπλαστικής. Η μέθοδος είναι ήδη σε εξέλιξη.
Τα εγκαύματα, τα δύσκολα επουλώμενα διαβητικά έλκη θεραπεύονται πολύ πιο αποτελεσματικά με τη χρήση μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων. Στα εγκαύματα έχουμε καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα, διότι υπάρχει ανάπλαση του υποδόριου λίπους και του συνδετικού ιστού και είναι μικρή η συρρίκνωση του δέρματος, ενώ τα δυσίατα διαβητικά έλκη επουλώνονται πιο αποτελεσματικά και υπάρχει σαφής αισθητική αποκατάσταση της περιοχής του έλκους.
Τα βλαστοκύτταρα χορηγούνται με απλές και μη επεμβατικές διαδικασίες. Οι μέχρι σήμερα χρήσεις τους αποδείχτηκαν ασφαλείς και σε πολλές περιπτώσεις επωφελείς για τον ασθενή. Η βελτίωση των μεθόδων χορήγησής τους αναμένεται στο μέλλον να βελτιώσει ακόμη περισσότερο τα κλινικά αποτελέσματα.
Κ ΚΟΛΙΑΚΟΥ
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ