Σύγκριση του τρόπου λειτουργίας των δημοσίων τραπεζών ομφαλικού αίματος στην Ελλάδα και στις σύγχρονες χώρες
Το Εθνικό Σύστημα Υγείας των ΗΠΑ αποφάσισε ότι τα βλαστοκύτταρα του ομφαλικού αίματος είναι χρήσιμα για την υγεία και για το λόγο αυτόν θα στηρίξει τις δημόσιες τράπεζες, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.
Και ενώ αυτά γίνονται στις ΗΠΑ, μέλη του ΔΣ του ΕΟΜ στη χώρα μας πότε με την ιδιότητα του αιματολόγου και πότε ως διευθυντές των δημοσίων τραπεζών αγωνίζονται να κλείσουν τις ιδιωτικές τράπεζες και δεν διερωτώνται με ποιο τρόπο και σε ποιο βαθμό οι ίδιοι έχουν συμβάλει την προαγωγή της δημόσιας υγείας μέσω της υπηρεσίας της φύλαξης του ομφάλιου αίματος που υποτίθεται παρέχουν αφιλοκερδώς στην Ελληνική κοινωνία. Καθημερινά παιδιά με αιματολογικές ασθένειες καταφεύγουν στο εξωτερικό για θεραπεία και διερωτάται κανείς εάν η συχνή και κλιμακούμενη επικριτική εξωστρέφεια που δείχνουν προς τον ιδιωτικό τομέα, επειδή η προθεσμία αδειοδότησης έχει κλείσει και υποχρεωτικά πρέπει να αδειοδοτηθούν οι ιδιωτικές τράπεζες που πληρούν τις προϋποθέσεις, καλύπτει την αδυναμία λειτουργίας του δικού τους συστήματος και την χαμηλή έως μηδενική ζήτηση της υπηρεσίας που προσφέρουν.
Οι ΗΠΑ είναι μια χώρα στην οποία κάθε δημόσιο κόστος πρέπει και κάπου να προσφέρει ένα όφελος. Έτσι το Υπουργείο Υγείας ζήτησε από τους οικονομολόγους να συντάξουν μια μελέτη βιωσιμότητας του συστήματος της δημόσιας φύλαξης των βλαστοκυττάρων του ομφαλικού αίματος. Οι οικονομολόγοι μελέτησαν τις τάσεις που επηρεάζουν τις δημόσιες τράπεζες αίματος ομφάλιου λώρου και εξέτασαν τρόπους με τους οποίους το ομοσπονδιακό πρόγραμμα φύλαξης του αίματος του ομφάλιου λώρου μπορεί να αλλάξει ώστε να στηρίξει την οικονομική σταθερότητα των τραπεζών προς όφελος των ασθενών. Στην επιτροπή συμμετείχαν συγκεκριμένοι επιστήμονες, (Kandice A. Kapinos, Brian Briscombe, Tadeja Gracner, Aaron Strong, Christopher Whaley, Emily Hoch, Jakub P. Hlavka, Spencer R. Case, Peggy G. Chen) οι οποίοι εργάστηκαν συστηματικά και προσέφεραν χρήσιμα συμπεράσματα τα οποία έλαβε υπόψη του το Εθνικό Σύστημα Υγείας.
Η ομάδα αυτή των επιστημόνων αφού μελέτησε τη δραστηριότητα των δημοσίων τραπεζών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο αριθμός των μοσχευμάτων που χορηγούνται στους ασθενείς βαίνει συνεχώς μειούμενος και οι περισσότερες από τις δεκαεννέα δημόσιες τράπεζες δεν μπορούν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους. Ο λόγος της χαμηλής ζήτησης είναι ότι διεθνώς το 60% των χρησιμοποιούμενων μονάδων στα μεταμοσχευτικά κέντρα προέρχονται από τον ίδιο τον ασθενή, το 20% από την οικογένεια και μόνο το 20% από τη δημόσια τράπεζα. Επειδή τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται και βλαστοκύτταρα από τους γονείς προς τα παιδιά με συμβατότητα 50%, που σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να χορηγηθούν μοσχεύματα από δημόσια τράπεζα με αυτή τη συμβατότητα, τα χορηγούμενα από τη δημόσια τράπεζα μοσχεύματα έχουν ελαττωθεί σημαντικά, σε βαθμό που να κρίνεται ασύμφορη η συνέχιση της λειτουργία τους. Άλλοι λόγοι είναι το υψηλό κόστος των μοσχευμάτων και γενικότερα της αλλογενούς μεταμόσχευσης, η υψηλή θνησιμότητα και η περιορισμένη χρήση τους σε συγκεκριμένες μόνο περιπτώσεις. Επειδή όμως τα τελευταία χρόνια είχε δοθεί σημαντική κρατική χρηματοδότηση στις δημόσιες τράπεζες για το λόγο αυτό έπρεπε να αναλυθεί με λεπτομέρεια η βιωσιμότητα τους.
Αρχικά απαντήθηκε το ερώτημα εάν χρειάζονται τα βλαστοκύτταρα του ομφαλικού αίματος για τη δημόσια υγεία. Η απάντηση ήταν ότι τα αλλογενή βλαστοκύτταρα χρειάζονται για συγκεκριμένους ασθενείς, κυρίως παιδιά και για συγκεκριμένες ασθένειες, κυρίως λευχαιμίες. Για τις θεραπείες αυτές πρώτα εξαντλείται η δυνατότητα να βρεθούν τα βλαστοκύτταρα μέσα από την οικογένεια και μετά έρχεται η δημόσια τράπεζα.
Οι δημόσιες τράπεζες έχουν μεγάλα κόστη λειτουργίας, πολύ μεγαλύτερα από τα εισοδήματα τους. Παρ όλα αυτά οι υπολογισμοί της ερευνητικής ομάδας κατέληξαν ότι η αξία της ύπαρξης ενός δημόσιου συστήματος φύλαξης ομφαλίου αίματος υπερτερεί κατά πολύ του λειτουργικού κόστους. Η εποπτεύουσα αρχή η οποία ρυθμίζει τη λειτουργία όλων των δημοσίων τραπεζών, τις επιδοτεί και ενημερώνεται για τη λειτουργία τους. Η αρχή αυτή αποφάσισε το 2002 με την ανάλογη σταδιακή χρηματοδότηση να αποθηκευτούν 150.000 μονάδες. Δεκαπέντε χρόνια μετά την έναρξη του προγράμματος ο αριθμός των αποθηκευμένων δειγμάτων στις ΗΠΑ ξεπέρασε τις 200.000. Tο 2010 χρησιμοποιήθηκαν στις ΗΠΑ 8700 μονάδες και το 2015 7100. Το 2012 το ποσοστό χρήσης του ομφαλικού αίματος στο σύνολο των μεταμοσχεύσεων ήταν 12% (822 μοσχεύματα), ενώ το 2015 έπεσε στο 8% (718 μοσχεύματα). Σήμερα πάντως οι δημόσιες τράπεζες αγωνίζονται για να επιβιώσουν και αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό των ιδιωτικών τραπεζών, οι οποίες αποτελούν κατά πλειοψηφία την προτίμηση των γονέων.
Οι δημόσιες τράπεζες στις ΗΠΑ προμηθεύονται το 24% των μοσχευμάτων από τράπεζες του εξωτερικού, έναντι του 13% που ήταν το 2004, ελαττώθηκε όμως και ο αριθμός των μονάδων που εξάγουν, στο 16% το 2016, από το 24% που ήταν το 2010. Το κόστος που χρεώνει μια δημόσια τράπεζα το μεταμοσχευτικό κέντρο είναι 36.000 δολάρια, ανεξάρτητα από την ποιότητα του δείγματος.
Η τρέχουσα κατάσταση στις δημόσιες τράπεζες στις ΗΠΑ πάντως κινείται στο μηδενικό σημείο επιβίωσης. Το κόστος λειτουργίας μιας δημόσιας τράπεζας είναι από 1-6 εκατομ δολάρια και τα έσοδα της προέρχονται από τις πωλήσεις των μονάδων στα μεταμοσχευτικά κέντρα, την επιδότηση από εθνικά προγράμματα, δωρεές και ερευνητικά προγράμματα. Οι τράπεζες στις ΗΠΑ συλλέγουν ανά έτος 8500 μονάδες και ο αριθμός αυτός αποτελεί το 5%-40% των προσφερόμενων μονάδων. Τα μικρά δείγματα έχουν πιθανότητα 0.1% να χρησιμοποιηθούν, έναντι του 3% των μεγαλύτερων μονάδων. Με αυτό το σκεπτικό η δημόσια τράπεζα ζημιώνεται όταν φυλάσσει μικρά δείγματα και για το λόγο αυτό στρέφεται σε πλέον βιώσιμες τακτικές. Μερικές δημόσιες τράπεζες προσφέρουν και ιδιωτική φύλαξη για να φέρουν ισορροπία στα οικονομικά τους. Μερικές άλλες προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στις ιδιωτικές τράπεζες είτε πραγματοποιώντας τον ποιοτικό έλεγχο, είτε αναλαμβάνοντας εξ ολοκλήρου τη διαδικασία και τη φύλαξη για 20 χρόνια. Άλλες δημόσιες τράπεζες λειτουργούν στα πλαίσια τραπεζών αίματος των νοσοκομείων, οπότε ελαττώνουν τα λειτουργικά τους έξοδα, όπως και το κόστος μεταφοράς.
Μερικοί επενδυτές θεωρούν την εθνική επιχορήγηση ενθαρρυντική για να προχωρήσουν στη χρηματοδότηση των δημοσίων τραπεζών, μερικές έχουν κλείσει και μερικές βρίσκονται σε φάση διερεύνησης πριν κλείσουν. Η ενοποίηση των δημοσίων τραπεζών θεωρείται απαραίτητη, εφ όσον παραμείνει στάσιμη η κατάσταση με τις χορηγήσεις των μονάδων.
Η κοστολόγηση ενός συστήματος δημοσίων τραπεζών υψηλής ποιότητας με βάση την παρούσα μελέτη κυμαίνεται μεταξύ 833 εκατ-1,7 δις και επί πλέον χρειάζονται 60-70 εκατ για τη διατήρηση του υπάρχοντος σήμερα συστήματος. Δεδομένου ότι το σύστημα αξίζει χρηματοδότησης η εθνική αρχή εξέδωσε οδηγίες προκειμένου να καταστεί βιώσιμο.
1. Οι μειονότητες είναι μια ομάδα του πληθυσμού η οποία πρέπει να ενισχυθεί, επειδή η οικογενειακή φύλαξη λόγω κόστους είναι περιορισμένη και οι μεικτοί γάμοι είναι συνήθεις. Επομένως σε αυτούς τους πληθυσμούς η πιθανότητα να βρεθεί ένα συμβατό δείγμα είναι πολύ μικρή. Η πρόταση της ομάδας των ειδικών είναι να επιδοτήσει η αρχή τις δημόσιες τράπεζες που λειτουργούν σε μειονοτικές περιοχές, να αυξήσει το κόστος των μοσχευμάτων προς τα μεταμοσχευτικά κέντρα και παράλληλα να επιλέγει τις πλουσιότερες σε κύτταρα μονάδες για φύλαξη.
2. Να παρέχεται μια σταθερή χρηματοδότηση από την εθνική αρχή, ώστε οι δημόσιες τράπεζες να προγραμματίζουν καλύτερα. Επί του παρόντος δεν υπάρχει πλάνο σταθερής χρηματοδότησης.
3. Να υπάρχει ένα σχέδιο συνέχισης της φύλαξης των δημοσίων δειγμάτων όταν κλείσει μια δημόσια τράπεζα, το οποίο επί του παρόντος δεν υπάρχει.
4. Το κόστος από την πώληση των μοσχευμάτων να επιστρέφει σε σύντομο χρόνο στην τράπεζα και σε υψηλό ποσοστό.
5. Να υπάρχει η δυνατότητα οι δημόσιες τράπεζες να παρέχουν έναντι αμοιβής τα μικρότερα δείγματα σε ερευνητικές ομάδες, ώστε να χρησιμοποιούνται στην έρευνα και να συμβάλλουν στην βελτίωση των θεραπειών.
Η φύλαξη των βλαστοκυττάρων του ομφαλικού αίματος προσφέρει σημαντικά στην υγεία της κοινωνίας, είτε προέρχεται από τον δημόσιο είτε τον ιδιωτικό τομέα, η δε χρηματοδότηση των δημοσίων τραπεζών στην Ελλάδα και ο έλεγχος τους θα αποκαταστήσει το κύρος της υπηρεσίας και θα τοποθετήσει τη λειτουργία τους σε ρεαλιστική βάση προς όφελος του φορολογούμενου πολίτη.
Κ Κολιάκου
Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου της Biohellenika