Τί πραγματικά επιδιώκουν οι αιματολόγοι στην Ελλάδα μέσω της ίδρυσης των δημοσίων τραπεζών
ΓΙΑΤΙ Ο ΘΟΡΥΒΟΣ ΠΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝ ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ ΣΥΜΒΑΔΙΖΕΙ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Κ Κουζή-Κολιάκου ιατρός Παθολόγος
Καθηγήτρια Ιστολογίας Εμβρυολογίας ΑΠΘ
Διευθύντρια Ιατρικών Υπηρεσιών της Biohellenika
Η προπαγάνδα της δημόσιας τράπεζας τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση έχει στερήσει την Ελληνική οικογένεια από τη φύλαξη των πολύτιμων βλαστοκυττάρων του ομφαλοπλακουντιακού αίματος των παιδιών της. Σε πρόσφατη ομιλία του ο Διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών κ Ευστάθιος Γκόνος ανέφερε ότι τα παιδιά που έχουν φυλάξει τα βλαστοκύτταρα που συλλέγονται κατά τον τοκετό θα ζήσουν περισσότερα χρόνια, με λιγότερα προβλήματα υγείας και θα τύχουν όλων των νεότερων θεραπευτικών εφαρμογών που στηρίζονται στα βλαστοκύτταρα. Στην επίσημη ιστοσελίδα του ΝΙΗ των ΗΠΑ, clinicaltrials.gov, σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη 70 κλινικές μελέτες οι οποίες χρησιμοποιούν το αυτόλογο ομφαλοπλακουντιακό αίμα για τη θεραπεία αιμοποιητικών και μη ασθενειών.
Η Ελλάδα σήμερα συντηρεί τρεις δημόσιες τράπεζες με ανυπολόγιστο κόστος και ελάχιστη χρησιμότητα όπως δείχνουν τα στατιστικά δεδομένα που ανακοινώνει κάθε χρόνο η Ελληνική Αιματολογική Εταιρεία, αλλά και αυτά που δημοσιεύονται διεθνώς. Η Γερμανία μια χώρα 80 εκατ. κατοίκων έχει τρεις δημόσιες τράπεζες, όσες και η Ελλάδα και η ενημέρωση που παρέχουν περιορίζεται αυστηρά στα επιστημονικά δεδομένα και στις υπηρεσίες που παρέχουν και όχι σε κακόβουλη κριτική εναντίον του ιδιωτικού τομέα η οποία εξυπηρετεί συντεχνιακά και επαγγελματικά συμφέροντα, όπως γίνεται στην Ελλάδα.
Ποιος είναι ο πραγματικός λόγος της λειτουργίας των δημοσίων τραπεζών και γιατί στην Ελλάδα είναι τόσο πολλές. Οι δημόσιες τράπεζες δέχονται ως δωρεά το ομφαλοπλακουντιακό αίμα από την οικογένεια και το χρεώνουν ακόμα και στον ίδιο τον δότη-ασθενή όταν το ζητήσει με ένα υπερβολικό ποσό που κυμαίνεται μεταξύ 25.000-40.000 ευρώ και στην Ελλάδα λόγω της κρίσης 14.000 ευρώ, ενώ παλαιότερα δεν υπήρχε διαφοροποίηση. Την πολιτική αυτή ακολουθούν όλες οι δημόσιες τράπεζες στον κόσμο και μαζί με την κρατική επιχορήγηση καλύπτουν τη λειτουργία τους. Είναι συνήθης η πτώχευση των δημοσίων τραπεζών, επειδή οι υπηρεσίες που παρέχουν δεν καλύπτουν το λειτουργικό τους κόστος. Πολλοί όμως χρησιμοποιούν τις δημόσιες τράπεζες στη χώρα μας για προσωπική διαφήμιση ή δημιουργία θέσεων εργασίας συγγενικών προσώπων, εκτός ΑΣΕΠ. Επομένως η επίκληση της δωρεάς εξαντλείται στις διαφημιστικές εκδηλώσεις και ο ασθενής καλείται να πληρώσει προκαταβολικά προκειμένου να πάρει το μόσχευμα.
Η μόνη υπηρεσία που παρέχει από της ίδρυσης της η δημόσια τράπεζα μέχρι σήμερα είναι η παροχή ιστοσυμβατών αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων για τη θεραπεία της λευχαιμίας σε ασθενείς κάτω των 50 ετών, οι οποίοι δεν διαθέτουν συμβατό δότη προερχόμενο μέσα από την οικογένεια ή η λήψη αυτόλογου μοσχεύματος μετά χημειοθεραπεία δεν εξασφαλίζει απαλλαγμένο από κακοήθη κύτταρα μόσχευμα. Και η υπηρεσία αυτή της δημόσιας τράπεζας σήμερα είναι υπό αμφισβήτηση, καθώς πλέον χρησιμοποιούνται οι κυτταρικές θεραπείες της λευχαιμίας και των λεμφωμάτων και οι κλασικές μεταμοσχεύσεις λόγω των σοβαρότατων επιπλοκών και της απόρριψης των αλλογενών μοσχευμάτων τείνουν προς κατάργηση. Στις δε κληρονομικές αιμοσφαιρινοπάθειες εφαρμόζεται η γονιδιακή θεραπεία στα αυτόλογα αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα.
Το 2014 στο συνέδριο της ISCT (International Society of Cellular Therapies) που έγινε στο Παρίσι ανακοινώθηκε από την Αιματολόγο Gluckman ότι παρατηρείται μια πτώση στη ζήτηση δειγμάτων από τη δημόσια τράπεζα. Στο συνέδριο του 2016 που έγινε στη Σιγκαπούρη ανακοινώθηκε από τον Alexander Platz, υπεύθυνο της δημόσιας τράπεζας της Δρέσδης, η οποία είναι η μεγαλύτερη και η μία εκ των τριών που υπάρχουν στη Γερμανία, συνέχιση της πτώσης των χορηγούμενων δειγμάτων από τις δημόσιες τράπεζες.
Ο πραγματικός λόγος της πτώσης των χορηγούμενων δειγμάτων από τις δημόσιες τράπεζες δεν είναι επειδή ελαττώθηκε ο αριθμός των ασθενών που εμφανίζουν λευχαιμία και χρίζουν μεταμόσχευσης, αλλά η στροφή προς τις αυτόλογες ή αλλογενείς θεραπείες από συγγενή δότη μέσα από την οικογένεια, οι οποίες είναι φιλικότερες, αποτελεσματικότερες, οικονομικότερες και με λιγότερες παρενέργειες. Η ανάπτυξη στοχευμένων κυτταρικών θεραπειών για την καταπολέμηση του καρκίνου και οι γονιδιακές θεραπείες εφαρμόζονται σε αυτόλογα κύτταρα.
Από το 1996 μέχρι σήμερα στις δημόσιες τράπεζες διεθνώς φυλάσσονται 730.000 μονάδες ΟΠΑ, 35.000 εξ αυτών έχουν χρησιμοποιηθεί, το 4,79% των αποθηκευμένων δειγμάτων, και οι υπόλοιπες είναι αμφίβολο εάν ποτέ χρησιμοποιηθούν, Ballen KK, Verter F and Kurtzberg J. Bone Marrow Transplant. 2015 Oct;50(10):1271-8, Umbilical cord blood donation: public or private? Σύμφωνα με ανακοίνωση της δημόσιας τράπεζας του New Jersey από το 1996 που ιδρύθηκε μέχρι σήμερα χορήγησε 278 ομφαλικά μοσχεύματα από τα 13.000 που φυλάσσει με ανυπολόγιστο κόστος, http://scienceline.org/2014/12/valuable-cord-blood-sits-unused-in-banks/. Χρόνο με το χρόνο η πιθανότητα να χρησιμοποιηθούν τα δημόσια μοσχεύματα ελαττώνεται. Αντίθετα οι κυτταρικές θεραπείες και οι νέες τεχνολογίες βρίσκουν αποτελεσματικότερες εφαρμογές στα αυτόλογα αποθηκευμένα νεαρά και υγιή κύτταρα.
Δεν υπάρχει ενιαία γραμματεία καταγραφής των ιδιωτικά χορηγούμενων δειγμάτων, αντίστοιχη με τον NETCORD των δημοσίων τραπεζών και ως εκ τούτου τα στοιχεία που κατά καιρούς επικαλούνται οι δημόσιες τράπεζες για τον ιδιωτικό τομέα είναι ανακριβή. Για την Ευρώπη έχουν ανακοινωθεί το 2013, 1015 χορηγήσεις από τον ιδιωτικό τομέα, ενώ η σχέση των αλλογενών/αυτόλογες χρήσεις για το 2003 ήταν 93%/7% και το 2013 αντίστοιχα ήταν 52%/48%. Είναι εμφανής διεθνώς η στροφή προς τις αυτόλογες μεταμοσχεύσεις, Ballen, Verter & Kurtzberg 2015.
Διεθνώς είναι καταγεγραμμένοι έντεκα εκατομμύρια δότες μυελού των οστών και ομφαλικού αίματος και παρ όλα αυτά μόνο το 50-70% των ασθενών βρίσκει ένα ιστοσυμβατό μόσχευμα.
Ο αριθμός των δημόσιων μοσχευμάτων που είναι αρκετός για την εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας είναι άγνωστος, δεδομένου ότι ακόμα και εάν μια μεγάλη δημόσια τράπεζα αυξήσει τα δείγματα της από τις 50.000 στις 150.000 ο αριθμός των χορηγούμενων δειγμάτων θα αυξηθεί μόνο κατά 6%. To 2007, 1260 ασθενείς στην Αγγλία είχαν ανάγκη μεταμόσχευσης. Εξ αυτών μόνο το 40% κατάφερε να βρει συμβατό μόσχευμα και εξ αυτών το 43% προήλθε από το εξωτερικό αν και η Αγγλία έχει μια δεξαμενή 650.000 εγγεγραμμένων δοτών. Σήμερα στην Αγγλία λειτουργεί μια δημόσια τράπεζα με 11.000 δείγματα η οποία στοχεύει στην επόμενη πενταετία να τα αυξήσει στις 20.000. Ακόμα και εάν η τράπεζα της Αγγλίας διέθετε 50.000 δείγματα ομφαλικού αίματος θα είχε τη δυνατότητα να καλύψει μόνο το 49% των ασθενών και με συμβατότητα 5/6, (Howard DH et al 2008, Medical Decision Making). Στην Ελλάδα η πιθανότητα ανεύρεσης ιστοσυμβατού μοσχεύματος είναι 1/100.000, σύμφωνα με ανακοίνωση της δημόσιας τράπεζας της Ακαδημίας. Η Αγγλία δεν απορρίπτει τους μικρούς όγκους συλλογής και είναι η μοναδική χώρα η οποία προβλέπει χαμηλότερο κόστος επεξεργασίας και χρέωσης στους ασθενείς για τα μικρά δείγματα.
Είναι γεγονός ότι στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια οι οικογένειες έχουν προσφέρει χιλιάδες μονάδες ομφαλοπλακουντιακού αίματος στη δημόσια τράπεζα, τις οποίες μετέφεραν αυτοπροσώπως ελάχιστες εκ των οποίων κατέληξαν προς φύλαξη.
Σύμφωνα με δελτίο τύπου της Δημόσιας Τράπεζας του Παπανικολάου σε όλες τις Ελληνικές δημόσιες τράπεζες από το 2004, χρόνος έναρξης της πρώτης δημόσιας τράπεζας, φυλάσσονται 5291 μοσχεύματα εκ των οποίων μόνο τα 2667 είναι διαθέσιμα, http://www.makthes.gr/news/reportage/116631/.
Σε ποιές αιματολογικές και κακοήθεις ασθένειες μπορούν να βοηθήσουν τα βλαστοκύτταρα του πλακούντα ένα παιδί;
Τα βλαστοκύτταρα του πλακούντα χρησιμοποιούνται από το ίδιο το παιδί για τη θεραπεία του παιδικού καρκίνου, που συνήθως εντοπίζεται στο νευρικό σύστημα και στα οστά, για μερικές μορφές λευχαιμίας και για αυτοάνοσα αιματολογικά νοσήματα, όπως η απλαστική αναιμία. Η λευχαιμία εκδηλώνεται σε οξεία ή χρόνια μορφή. Η οξεία μορφή εκδηλώνεται στα πρώτα έτη της ζωής του παιδιού και για το λόγο αυτόν τα βλαστοκύτταρα του παιδιού πρέπει να ελέγχονται για την ύπαρξη προδιάθεσης ή προλευχαιμικών κλώνων. Όλες οι οξείες μορφές δεν συνδυάζονται με την ύπαρξη προδιάθεσης και κλώνων. Η Οξεία μυελοβλαστική Λευχαιμία (ΟΜΛ) εμφανίζεται αυτόματα και δεν σχετίζεται με την παρουσία προλευχαιμικών κλώνων. Προλευχαιμικοί κλώνοι παρατηρούνται μόνο στην Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία (ΟΛΛ), η οποία συνήθως θεραπεύεται με χημειοθεραπεία και δεν απαιτείται μεταμόσχευση. Οι χρόνιες μορφές εμφανίζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες, δεν σχετίζονται με προδιάθεση και οι ασθενείς μπορούν να πάρουν τα αποθηκευμένα βλαστοκύτταρα τους.
Τα τελευταία χρόνια στο διαδίκτυο έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στην παρουσία προλευχαιμικών κλώνων στα παιδιά που εμφανίζουν Οξεία Λεμφοβλαστική Λευχαιμία (ΟΛΛ). Ο έλεγχος για προλευχαιμικούς κλώνους δεν περιλαμβάνεται στις από του νόμου προβλεπόμενες εξετάσεις για τον ποιοτικό έλεγχο είτε το ομφαλοπλακουντιακό αίμα (ΟΠΑ) φυλάσσεται ιδιωτικά είτε δημόσια. Ο λόγος είναι ότι παιδιά με προλευχαιμικούς κλώνους δεν εμφάνισαν ποτέ λευχαιμία και παιδιά χωρίς προλευχαιμικούς κλώνους εμφάνισαν λευχαιμία.
Για την εκδήλωση της ΟΛΛ απαιτούνται δύο συνεχείς μεταλλάξεις. Η πρώτη μετάλλαξη οδηγεί στη δημιουργία και στην κυκλοφορία στο αίμα των προλευχαιμικών κλώνων. Εάν λοιπόν η μετάλλαξη συμβεί στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης του εμβρύου πριν τη γέννηση τότε και στο αίμα του ομφάλιου λώρου θα κυκλοφορούν προλευχαιμικοί κλώνοι. Οι προλευχαιμικοί κλώνοι δημιουργούνται αρχικά στα πλαίσια της φυσιολογικής λειτουργίας των πρωτο-ογκογονιδίων τα οποία στη συνέχεια καταστέλλονται και οι κλώνοι σταδιακά εξαφανίζονται. Από τις 100 περιπτώσεις παιδιών με προλευχαιμικούς κλώνους τελικά μόνο ένα παιδί θα προχωρήσει στη δεύτερη μετάλλαξη και θα αναπτύξει τη λευχαιμία, Mori et al 2002, Proc Natl Acad Sci USA, 99: 8242-8247. Οι προλευχαιμικοί κλώνοι στα υπόλοιπα παιδιά σιγά – σιγά καταστρέφονται από το αμυντικό τους σύστημα και τελικά εξαφανίζονται από την κυκλοφορία του αίματος. Για μεγαλύτερης ηλικίας παιδιά και ενήλικες δεν τίθεται θέμα αναζήτησης προλευχαιμικών κλώνων, διότι έχει μεσολαβήσει μεγάλο χρονικό διάστημα από τη γέννηση χωρίς την εκδήλωση της λευχαιμίας και άρα οι προλευχαιμικοί κλώνοι έχουν εξαφανιστεί από το αίμα. Ο προλευχαιμικός κλώνος ανιχνεύεται στα βλαστοκύτταρα με μοριακές εξετάσεις και έτσι μπορεί να αποκλειστεί η χρήση παθολογικών μοσχευμάτων.
Οι προλευχαιμικοί κλώνοι δεν κάνουν διάκριση μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας φύλαξης και συναντώνται με τον ίδιο ρυθμό και στις δύο τράπεζες. Στη Δημόσια Τράπεζα τα δείγματα φυλάσσονται ανώνυμα και δεν γίνεται ποτέ έλεγχος για την ύπαρξη προλευχαιμικών κλώνων ή άλλης μορφής μετάλλαξη στα βλαστοκύτταρα του δότη. Έτσι το 5% των υποτροπών της λευχαιμίας μετά την αλλογενή μεταμόσχευση οφείλεται σε προδιάθεση του μοσχεύματος, όπως ανακοινώθηκε το 2010 από τον Τομέα Αιματολογίας του Πανεπιστημίου του Manchester Royal Infirmary της Αγγλίας από τον Daniel Howard Wiseman (Biol Blood Marrow Transplant. 2011 Jun;17(6):771-89.
Λόγω της ανωνυμίας εάν ο δότης της δημόσιας τράπεζας προκύψει στο μέλλον να γίνει και ασθενής, τα βλαστοκύτταρά του δεν μπορούν να βρεθούν και να εξεταστούν ως προς την ύπαρξη προλευχαιμικών κλώνων. Μάλιστα για τα δείγματα αυτά τα οποία προέρχονται από άγνωστους δότες θα έπρεπε να πραγματοποιείται και επί πλέον έλεγχος για τη μεταφορά κληρονομικών ασθενειών, αλλά άλλων ασθενειών.
Ενημερωτικά αναφέρω ότι πρόσφατα ήρθε στο φως της δημοσιότητας η περίπτωση μεταμόσχευσης δύο νεφρών σε δύο ασθενείς οι οποίοι κινδυνεύουν να αναπτύξουν επιθετική μορφή λεμφώματος, επειδή η νόσος δεν ανιχνεύτηκε έγκαιρα στο δότη και μέσω των μοσχευμάτων των νεφρών μεταφέρθηκε στους ασθενείς. Λεπτομερέστερη εξέταση μετά το θάνατο του άγνωστου δότη έδειξε οτι αυτός κατέληξε λόγω της επιθετικής μορφής του λεμφώματος, το οποίο δεν κατέστη δυνατό να ανιχνευτεί έγκαιρα και να αποφευχθεί η διπλή μεταμόσχευση των νεφρών στους ιστοσυμβατούς νεφροπαθείς ασθενείς. Το περιστατικό αυτό από μόνο του δείχνει την αδυναμία του συστήματος ακόμα και στην Αγγλία να προλάβει τους κινδύνους της αλλογενούς μεταμόσχευσης. Ανάλογα περιστατικά αναφέρονται σε περιπτώσεις μετάδοσης ηπατίτιδας, ιού HIV και πρόσφατα λύσσας, λευχαιμίας και εγκεφαλοπάθειας.
Το 2007 δημοσιεύτηκε περίπτωση παιδιού ηλικίας 3 ετών με πρόβλημα οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας στο οποίο απέτυχε δύο φορές η χημειοθεραπεία και θεραπεύτηκε με τα δικά του βλαστοκύτταρα, τα οποία για προληπτικούς λόγους η οικογένειά του είχε φυλάξει κατά τη γέννηση, σε ιδιωτική τράπεζα στις ΗΠΑ, (Hayani et al 2007, Pediatrics 119, 296-300). Τέσσερα χρόνια μετά τη μεταμόσχευση (2003-2007) το παιδί ήταν καλά και ελεύθερο συμπτωμάτων και ανοσοκατασταλτικών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΝΕΑΣ ΛΕΥΧΑΙΜΙΑΣ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΑΛΛΟΓΕΝΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ
1. Bone Marrow Transplant. 2014 Jan;49(1):102-9. Donor cell-derived leukemia after cord blood transplantation and a review of the literature: differences between cord blood and BM as the transplant source. Shiozaki H et al.
2. Genet Mol Biol. 2012 Dec;35(4):734-6. 2012 Oct 2. Monosomy 7 in donor cell-derived leukemia after bone marrow transplantation for severe aplastic anemia: Report of a new case and review of the literature. Otero L1et al.
3. Biol Blood Marrow Transplant. 2011 Jun;17(6):771-89. Donor cell leukemia: a review. Wiseman DH.
4. J Mol Diagn. 2010 Jul;12(4):530-7. Donor cell leukemia in umbilical cord blood transplant patients: a case study and literature review highlighting the importance of molecular engraftment analysis. Crow J et al.
5. Int J Hematol. 2008 Jul;88(1):111-5. Donor cell leukemia after allogeneic peripheral blood stem cell transplantation: a case report and literature review. Murata M et al.
6. Leuk Lymphoma. 2007 Jan;48(1):25-38.Donor cell leukemia: a critical review.Ruiz-Argüelles GJ et al.
7. Clin Rheumatol. 2007 Jul;26(7):1207-10. Polymyositis complicating donor lymphocyte infusion after stem cell transplantation for relapsed chronic myeloid leukemia: report of a case and review of literature. Liu FC1, Chen CH, Chao TY.
8. Am J Hematol. 2006 Mar;81(3):178-85. Acute myeloid leukemia of donor origin after allogeneic bone marrow transplantation for precursor T-cell acute lymphoblastic leukemia: case report and review of the literature. Reichard KK et al.
9. Int J Hematol. 2005 Jun;81(5):428-32. Successful outcome of mismatched hematopoietic stem cell transplantation from a related donor in an infant with acute lymphoblastic leukemia and 9;11 translocation: case report and review of the literature. Kitazawa J et al..
10. Am J Hematol. 2000 63(1):46-53.Donor cell leukemia: report of a case occurring 11 years after allogeneic bone marrow transplantation and review of the literature. Cooley LD et al.
11. Blood. 2005 Dec 15;106(13):4377-80. First report of donor cell-derived acute leukemia as a complication of umbilical cord blood transplantation. Fraser CJ et al.
12. Draper, G. J.1991, The Geographical epidemiology of Childhood Leukemia and Non Hodgkin Lymphoma in Great Britain, 1966-1983 (Office of Population Censuses and Surveys, London.
13. Proc Nat Acad Scien 99, 12 p 8242-8247. Hiroshi Mori et al 2002. Chromosome translocations and covert leukemic clones are generated during normal fetal development.
14. Blood, 92,3 p810-823.Clinical Significance of MLL-AF4 Fusion Transcript Expression in the Absence of a Cytogenetically Detectable t(4;11)(q21;q23) Chromosomal Translocation Fatih M. Uckun et al
ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ ΜΕΣΩ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗΣ ΟΡΓΑΝΩΝ
1. Exp Hematol Oncol. 2013 Aug 8;2(1):22. Hairy cell leukemia in kidney transplantation: lesson from a rare disorder. Vinante F et al.
2. J Acquir Immune Defic Syndr. 1990;3(1):35-40.HIV-1 and HTLV-I infection in renal transplant recipients.Perez G et al.
3. Blood. 2013 Jun 20;121(25):5098-103. HIV-infected kidney graft recipients managed with an early corticosteroid withdrawal protocol: clinical outcomes and messenger RNA profiles. Muthukumar T et al.
4. JAMA. 2013 Jul 24;310(4):398-407. 10.1001/jama.2013.7986.Raccoon rabies virus variant transmission through solid organ transplantation. Vora NM et al Transplant-Associated Rabies Virus Transmission Investigation Team
5. JAMA. 2013 Jul 24;310(4):378-9. Donor-derived infections with central nervous system pathogens after solid organ transplantation. Kaul DR.
6. Saudi J Kidney Dis Transpl. 2013 Jul;24(4):764-7.Esophageal histoplasmosis in a renal allograft recipient. Sharma LC, et al.
Χρήση του ομφαλοπλακουντιακού αίματος στη βελτίωση της κλινικής εικόνας παιδιών με ισχαιμική εγκεφαλοπάθεια-εγκεφαλική παράλυση
Σχετικά με τις χρήσεις του ομφαλοπλακουντιακού αίματος στο Πανεπιστήμιο Duke η αιματολόγος Johanna Kurtzberg το 2014 δημοσίευσε τα πρώτα αποτελέσματα της χρήσης του σε νεογνά με εγκεφαλική παράλυση. Στη χρήση του αυτόλογου ομφαλοπλακουντιακού αίματος οδηγήθηκε από τις παρατηρήσεις της βελτίωσης των πνευματικών λειτουργιών παιδιών που μεταμοσχεύτηκαν για μεταβολικά νοσήματα. Πριν αρχίσει τη χρήση σε παιδιά δοκίμασε το ομφάλιο αίμα σε πειραματόζωα στα οποία προκάλεσε ενδομήτρια ισχαιμία και δημοσίευσε τα αποτελέσματα νωρίτερα.
Το Πανεπιστήμιο της Μελβούρνης ανακοίνωσε την έναρξη κλινικής μελέτης για την εγκεφαλική παράλυση με την επίβλεψη της καθ Iona Novak από το Cerebral Palsy Alliance Research Institute, Murdoch Childrens Research Institute και την μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα της Αυστραλίας Cell Care. http://www.smh.com.au/national/health/children-to-receive-umbilical-cord-blood-in-world-first-cerebral-palsy-trial-20160309-gney2t.html Μάλιστα σε αυτή τη μελέτη θα βοηθήσει και η δημόσια τράπεζα και σε όσες περιπτώσεις είναι εφικτό θα επιστρέψει το ομφάλιο αίμα στους δότες.
Σήμερα λαμβάνουν χώρα διεθνώς επίσημα δηλωμένες στον FDA 5 κλινικές μελέτες (clinicaltrials.gov), οι οποίες χρησιμοποιούν το αυτόλογο ΟΠΑ για τη θεραπεία της εγκεφαλικής παράλυσης και μη δηλωμένες πολύ περισσότερες. Στη βάση δεδομένων του Medline υπάρχουν 160 δημοσιεύσεις οι οποίες αφορούν τη χρήση του αυτόλογου ΟΠΑ στη θεραπεία της εγκεφαλικής παράλυσης των νεογνών, οι οποίες δεν προέρχονται από την Κίνα.
Μερικές παραθέτω παρακάτω:
1. Safety and feasibility of autologous umbilical cord blood transfusion in 2 toddlers with cerebral palsy and the role of low dose granulocyte-colony stimulating factor injections.Papadopoulos KI , Low SS, Aw TC, Chantarojanasiri T. Restor Neurol Neurosci. 2011;29(1):17-22. doi: 10.3233/RNN-2011-0572.
2. J Transl Med. 2012 Mar 23;10:58. doi: 10.1186/1479-5876-10-58.Safety and feasibility of countering neurological impairment by intravenous administration of autologous cord blood in cerebral palsy. Lee YH, Choi KV, Moon JH, Jun HJ, Kang HR, Oh SI, Kim HS, Um JS, Kim MJ, Choi YY, Lee YJ, Kim HJ, Lee JH, Son SM, Choi SJ, Oh W, Yang YS.
3. Stem Cells. 2012 Dec 24. doi: 10.1002/stem.1304. Umbilical cord blood therapy potentiated with erythropoietin for children with cerebral palsy: A double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Min K, Song J, Kang JY, Pt JK, Ryu JS, Kang MS, Jang S, Kim SH, Oh D, Kim MK, Soo KS, Kim M.
4. Case Rep Transplant. 2013;2013:951827. doi: 10.1155/2013/951827. Epub 2013 May 15. First autologous cell therapy of cerebral palsy caused by hypoxic-ischemic brain damage in a child after cardiac arrest-individual treatment with cord blood. Jensen A, Hamelmann E.
5. Future Neurol. 2013 Mar 1;8(2):193-203.Advances in the cell based treatment of neonatal hypoxic-ischemic brain injury. Pabon MM, Borlongan CV.
6. Stem Cells. 2013 Mar;31(3):581-91. doi: 10.1002/stem.1304.Umbilical cord blood therapy potentiated with erythropoietin for children with cerebral palsy: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Min K, Song J, Kang JY, Ko J, Ryu JS, Kang MS, Jang SJ, Kim SH, Oh D, Kim MK, Kim SS, Kim M.
7. Case Rep Transplant. 2012;2012:825289. doi: 10.1155/2012/825289. Epub 2012 Oct 4.Therapeutic potential of autologous stem cell transplantation for cerebral palsy.Purandare C, Shitole DG, Belle V, Kedari A, Bora N, Joshi M.
8. Dev Neurosci. 2015 Mar 17. Human Umbilical Cord Blood Cells Ameliorate Motor Deficits in Rabbits in a Cerebral Palsy Model. Drobyshevsky A, Cotten CM, Shi Z, Luo K, Jiang R, Derrick M, Tracy ET, Gentry T, Goldberg RN, Kurtzberg J, Tan S
9. J Pediatr. 2014 May;164(5):973-979.e1. Feasibility of autologous cord blood cells for infants with hypoxic-ischemic encephalopathy. Cotten CM et al
Αποτελέσματα κλινικών μελετών χρήσης ΟΠΑ στη θεραπεία της εγκεφαλικής παράλυσης
1. Trial with umbilical cord blood: Min, K., Song, J., Kang, J. Y., Ko, J., Ryu, J. S., Kang, M. S & Kim, S. S. (2013). Umbilical Cord Blood Therapy Potentiated with Erythropoietin for Children with Cerebral Palsy: A Double-blind, Randomized, Placebo Controlled Trial. Stem Cells, 31(3), 581-591.
2. Trial with umbilical cord blood: Kang, M., Min, K., Jang, J., Kim, S. C., Kang, M. S., Jang, S. J., & Kim, M. (2015). Involvement of Immune Responses in the Efficacy of Cord Blood Cell Therapy for Cerebral Palsy. Stem cells and development, 24(19), 2259-2268.
3. Meta-Analysis: Novak I, Walker K, Hunt RW, Wallace E, Fahey M, Badawi N. (2016). Stem cell interventions for people with cerebral palsy: Systematic review with meta-analysis. Stem Cells Translational Medicine, 5(8) 1014–1025.
Ποιο είναι το μετρήσιμο αποτέλεσμα της λειτουργίας των δημοσίων τραπεζών στην Ελλάδα;
Η δυναμική της δημόσιας τράπεζας σε ότι αφορά τον αριθμό των χορηγούμενων δειγμάτων στην Ελλάδα και διεθνώς είναι συγκεκριμένη και αναφέρεται στο 20% των ετήσια χρησιμοποιούμενων μοσχευμάτων. Από το υπόλοιπο, το 60% προέρχεται από τον ασθενή και το 20% από την οικογένεια του, σύμφωνα με τον Al Gratwohl, JAMA 2010 και τα πεπραγμένα των Ελληνικών μεταμοσχευτικών κέντρων από το 2007-2015.
Οι παρακάτω πληροφορίες αποτελούν επίσημα στοιχεία του Παγκόσμιου Δικτύου που καταγράφει τις μεταμοσχεύσεις του ομφαλικού αίματος και του μυελού των οστών που δόθηκαν στη δημοσιότητα τον Απρίλιο του 2010 και αποτελούν κατευθυντήριες γραμμές για την πολιτική που θα ακολουθήσουν τα κράτη σχετικά με τη φύλαξη των βλαστοκυττάρων. Τα στοιχεία αυτά δημοσιεύτηκαν από τον Al Gratwohl και συν το 2010 (JAMA 2010 Apr 28;303(16):1617-24), στο επιστημονικό περιοδικό JAMA, ένα από τα εγκυρότερα διεθνή ιατρικά περιοδικά. Στη μελέτη αυτή συμμετείχαν 1.327 επιστημονικές ομάδες από 71 χώρες οι οποίες βρίσκονται σε πέντε ηπείρους.
ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΤΟ 2006 ΔΙΕΘΝΩΣ
|
ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΩΝ |
ΑΥΤΟΛΟΓΕΣ |
ΑΛΛΟΓΕΝΕΙΣ |
ΑΛΛΟΓΕΝΕΙΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ |
ΑΛΛΟΓΕΝΕΙΣ ΑΠΟ ΔΗΜΟΣΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ |
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ |
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ |
|
50.417 |
28.901 (57%) |
21.516 (43%) |
11.928 (55,4%) |
9.588 (44,5%) |
40.829 (81%) |
9.588 (19%) |
Στα ίδια ακριβώς ίδια επίπεδα κυμαίνονται και τα μοσχεύματα που προέρχονται από την οικογένεια και τη δημόσια τράπεζα στην Ελλάδα, σύμφωνα με τις ετήσιες ανακοινώσεις των Ελληνικών Μεταμοσχευτικών Κέντρων.
Κατά μέσο όρο διεθνώς συνολικά ο ασθενής και η οικογένεια του προσφέρουν το 80% των ετήσια χρησιμοποιούμενων μοσχευμάτων και η δημόσια τράπεζα το 20%.
ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ ΑΠΟ ΤΟ 2012 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
|
ΕΤΟΣ |
ΣΥΝΟΛΟ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ |
ΑΥΤΟΛΟΓΕΣ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ |
ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ |
ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΑΡΙΘΜΟ ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΩΝ |
ΜΟΣΧΕΥΜΑΤΑ ΑΠΟ ΔΗΜΟΣΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ |
|
2012 |
427 |
274 (64%) |
75 (49%) |
349 (81,7%) |
78 (18,2%) |
|
2013 |
438 |
260 (59,3%) |
91 (51%) |
351 (80%) |
87 (20%) |
|
2014 |
436 |
265 (61%) |
82 (47,9%) |
347 (79,6%) |
89 (20,4%) |
|
2015 |
462 |
284 (61,5%) |
89 (38,5%) |
373 (80,7%) |
89 (19,3%) |
http://www.eae.gr/new2/news_details.asp?news_id=35
http://www.almgnetwork.com/wp-content/uploads/2014/03/Ekthesi-pepragmenwn-Storgi-2012.pdf
Για πιο λόγο δεν χρησιμοποιείται το αυτόλογο μόσχευμα στη θεραπεία της λευχαιμίας;
Στην αλλογενή μεταμόσχευση μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει μόσχευμα είτε από άγνωστο δότη, μέσω της δημόσιας τράπεζας, είτε από ιστοσυμβατό αδελφό ή απλοσυμβατό δότη τον γονέα. Στην περίπτωση που χρησιμοποιηθούν βλαστοκύτταρα από ιστοσυμβατό αδελφό τα ποσοστά επιβίωσης είναι πολύ υψηλότερα και οι επιπλοκές πολύ λιγότερες, επειδή η ιστοσυμβατότητα κληρονομείται στα παιδιά από τους γονείς2,3,4. Μεταμοσχεύσεις με βλαστοκύτταρα από άγνωστο δότη εμφανίζουν σε ποσοστό έως 45% φαινόμενα απόρριψης τα πρώτα πέντε έτη, διότι παρά την εργαστηριακά τεκμηριωμένη ιστοσυμβατότητα το μόσχευμα τελικά δεν μπορεί να ενσωματωθεί στο σώμα του ασθενή5. Όλοι οι ασθενείς μετά την αλλογενή μεταμόσχευση συνεχίζουν να παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα για την προστασία των μοσχευμάτων από την απόρριψη. Είναι γνωστό ότι τα φάρμακα αυτά προκαλούν σοβαρές παρενέργειες σε πολλά όργανα. Στις επιπλοκές της αλλογενούς μεταμόσχευσης αναφέρεται η εμφάνιση δερματικών κακοήθων όγκων, αλλά και άλλων όγκων επιθηλιακής προέλευσης6, υπέρταση και σακχαρώδης διαβήτης7.
Στην αυτόλογη μεταμόσχευση υπάρχει 100% συμβατότητα του ασθενούς με τα βλαστοκύτταρά του και αυτό αποτελεί το μεγαλύτερο πλεονέκτημα, αλλά συγχρόνως και μειονέκτημα στις θεραπείες των λευχαιμιών. Ενώ ο κίνδυνος της απόρριψης είναι μηδενικός, εάν διαφύγουν της χημειοθεραπείας – ακτινοβολίας, η οποία προηγείται της μεταμόσχευσης, λευχαιμικά κύτταρα και εξακολουθήσουν να κυκλοφορούν στο σώμα του ασθενή, αυτά δεν αναγνωρίζονται ως ξένα κύτταρα και δεν καταστρέφονται από τα αυτόλογα κύτταρα του μοσχεύματος. Για το λόγο αυτό υπάρχει κίνδυνος αναζωπύρωσης της νόσου. Από την άλλη όμως πλευρά όσο πιο επιθετικό είναι ένα αλλογενές μόσχευμα προς τα υπολειπόμενα λευχαιμικά κύτταρα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος της οξείας ή χρόνιας απόρριψης των οργάνων του ασθενούς. Το ιδανικό μόσχευμα θα ήταν αυτό που ταυτόχρονα έχει αντιλευχαιμική δράση, αλλά δεν προκαλεί απόρριψη. Χρειάζεται μια λεπτή ισορροπία μεταξύ των δύο ανοσοποιητικών συστημάτων, του δότη και του ασθενή. Για το λόγο αυτόν σήμερα πολλές έρευνες στρέφονται σε μεθόδους ενίσχυσης της αντιλευχαιμικής δράσης του μοσχεύματος με πολλαπλασιασμό των κυττάρων φυσικών φονέων, (ΝΚ, Νatural Κiller Cells) του ομφαλοπλακουντιακού αίματος8. Ένα από τα πλεονεκτήματα του ΟΠΑ είναι η μεγαλύτερη, σε σχέση με άλλες πηγές, περιεκτικότητα του σε ΝΚ. Η μέθοδος αυτή έχει το πλεονέκτημα οτι θα αυξήσει το όριο ηλικίας για τις αλλογενείς μεταμοσχεύσεις και δεν θα απαιτείται ισχυρή χημειοθεραπεία πριν τη μεταμόσχευση.
- National Marrow Donor Program: 2009
- Ferra C et all 2010, Biol Blood Marrow Transpl 16 (7):957-66.
- Shaw PJ et al 2010, Blood 116 (19):400-15.
- Moore J et al 2007. Biol Bone Marrow Transpl 13(5):601-7).
- Smith R.A. et al 2009, Biol Blood Marrow Trans, 15:1086-1093.
- Navneet S Majhail et al 2011. Blood Vol 117 (1):316-322.
- Naveet S Majhail et al 2009. Biol Blood Marrow Transp 15 (9):1100-1107.
- Boissel L et al 2008, Biol Bone Marrow Transp 14:1031-1038.
Έχει επιστημονική βάση η προτροπή της δημόσιας τράπεζας της Ακαδημίας προς τους γονείς, να δωρίσουν το ομφαλοπλακουντιακό αίμα, επειδή ούτως ή άλλως πάσχει και να φυλάξουν έναντι αμοιβής προς αυτήν τα μεσεγχυματικά του ιστού του ομφαλίου λώρου;
Το μητρικό κύτταρο των πρώτων χρονικά διαπλασσόμενων αιμοποιητικών κυττάρων εμφανίζεται στο έμβρυο την 2η εμβρυική εβδομάδα και προέρχεται από το μεσέγχυμα του ιστού του αρχέγονου ομφάλιου λώρου. Ο ομφάλιος λώρος διατηρεί μέχρι την γέννηση τον εμβρυικό συνδετικό ιστό ή την γέλη του Wharton από την οποία συλλέγονται και φυλάσσονται τα αρχέγονα μεσεγχυματικά κύτταρα του ιστού του λώρου, τα οποία ουδεμία σχέση έχουν με τα μεσεγχυματικά βλαστοκύτταρα του μυελού των οστών ως προς την προέλευση.
Με απλά λόγια τα αρχέγονα κύτταρα που εντοπίζονται στον αρχέγονο ομφάλιο λώρο είναι αυτά που θα γίνουν κατά σειρά προενδοθηλικά-ενδοθηλικά-αιμοποιητικά και ένα μέρος αυτών θα παραμείνει στην γέλη του Wharton ως μεσεγχυματικά τα οποία και συλλέγονται σήμερα. Επομένως η μοίρα των αιμοποιητικών βλαστοκυττάρων είναι ακριβώς η ίδια με των μεσεγχυματικών του λώρου και επομένως εάν θεωρήσουμε ότι τα αρχέγονα αιμοποιητικά του ΟΠΑ έχουν προδιάθεση για λευχαιμία, και αυτό αποτελεί το βασικότερο επιχείρημα για τη δημόσια τράπεζα, θα πρέπει εξ ίσου να θεωρήσουμε πάσχοντα και τα μεσεγχυματικά του ιστού του λώρου τα οποία θεωρεί εξ αρχής ως υγιή και τα φυλάσσει ιδιωτικά. Behjati S et al , PLoS One. 2014 May 8;9(5):e96531. A pathogenic mosaic TP53 mutation in two germ layers detected by next generation sequencing.
Οι de novo λευχαιμίες είναι του τύπου της Οξείας Μυελοβλαστικής Λευχαιμίας και εμφανίζονται είτε συνεπεία συνυπάρχουσας άλλης διαταραχής του μυελού των οστών στον ενήλικα, ή δευτερογενώς μετά από ακτινοθεραπεία-χημειοθεραπεία ή μετάλλαξης AML-1 στα γεννητικά κύτταρα. Η τελευταία μετάλλαξη είναι ακόμα πιο πρόδρομη και επηρεάζει και τα μεσεγχυματικά του ιστού του ομφαλίου λώρου.
Αλλογενή εμπορικά προϊόντα μεσεγχυματικών βλαστοκυττάρων του ιστού του ομφαλίου λώρου μετά από καλλιέργεια κυκλοφορούν και χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση του GVHD στις μεταμοσχεύσεις, τα οποία ελέγχονται ως προς την ύπαρξη μεταλλάξεων.
Επομένως το αρχέγονο αιμοποιητικό κύτταρο εμφανίζεται αρχικά στον αρχέγονο ομφάλιο λώρο, προέρχεται από τα αρχέγονα μεσεγχυματικά του λώρου, μεταναστεύει μέσω των αγγείων που δημιουργεί και εγκαθίσταται στα μετέπειτα αιμοποιητικά όργανα.
Στον ιδιωτικό τομέα τα βλαστοκύτταρα μπορούν να εξεταστούν πριν τη χορήγηση και να απορριφτούν εάν συντρέχουν λόγοι, στον δημόσιο τομέα λόγω της ανωνυμίας δεν γίνονται έλεγχοι πριν τη μεταμόσχευση και υπάρχει κίνδυνος μεταφοράς κακοήθειας. Επομένως ο ισχυρισμός της δημόσιας τράπεζας περί υγιών και παθολογικών κυττάρων που προέρχονται από την ίδα πηγή και συλλέγονται κατά τον τοκετό επιστημονικά δεν ευσταθεί.
Ένας νέος πληθυσμός αρχέγονων κυττάρων στο ομφαλοπλακουντιακό αίμα ενισχύει την ιδιωτική φύλαξη
Το ομφαλοπλακουντιακό αίμα σήμερα αποτελεί πηγή λήψης των πλέον νεαρών, υγιών και βιολογικά ενεργών κυττάρων σε σχέση με βλαστοκύτταρα τα οποία προέρχονται από άλλες πηγές. Το ομφαλικό αίμα εκτός από τον αιμοποιητικό πληθυσμό, όπως κλασικά συλλέγεται, περιέχει και έναν ακόμα πλέον αρχέγονο πληθυσμό ο οποίος φέρει την ονομασία Πολύ Μικρά Εμβρυικού Τύπου Βλαστοκύτταρα (VSELs)1
Η μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενη μέθοδος συλλογής των αιμοποιητικών κυττάρων δεν επέτρεπε ταυτόχρονα και τη συλλογή των κυττάρων αυτών, λόγω του πολύ μικρού μεγέθους τους. Τα κύτταρα αυτά κατέληγαν στα απόβλητα μετά τη συλλογή των αιμοποιητικών κυττάρων.
Ο πληθυσμός των VSELs περιέχει βλαστοκύτταρα από κάθε όργανο του σώματος και σήμερα από τα κύτταρα αυτά δημιουργούνται κυτταρικές σειρές που στοχεύουν στην αποκατάσταση των βλαβών των οργάνων και την ελάττωση των μεταμοσχεύσεων. Η μεταμόσχευση οργάνων πέρα από το μέγεθος και τις επιπλοκές της επέμβασης συνοδεύεται από χρόνια νοσηρότητα και για το λόγο αυτό η συμβολή των κυττάρων αυτών στην πρώιμη αποκατάσταση των οργάνων θα είναι πολύ σημαντική.
Μέχρι σήμερα έχει περιγραφεί η επιτυχής μετατροπή τους σε αιμοποιητικά2, καρδιακά κύτταρα, κύτταρα των πνευμόνων, σε ωάρια και σπερματοζωάρια.
Είναι γνωστό από το 2004 (Kogler 2004) ότι το ΟΠΑ δεν περιέχει μόνο αιμοποιητικά αρχέγονα κύτταρα, όπως μετά επιμονής υποστήριζαν για πολλά χρόνια οι αιματολόγοι.
Τα κύτταρα αυτά θεωρούνται ασφαλή και δεν έχουν τις παρενέργειες και τα ηθικά προβλήματα των βλαστομεριδίων που λαμβάνονται από ανθρώπινες βλαστοκύστεις. Επίσης ίσως λύσουν και τα μειονεκτήματα της δημιουργίας των επαγώμενων βλαστοκυττάρων (iPs) τα οποία δημιουργούνται λόγω της ανάγκης οι ενήλικες να έχουν δικά τους αρχέγονα κύτταρα, μιας και τα εκφυλιστικά νοσήματα ενσκήπτουν στην τρίτη ηλικία και η θεραπεία τους θα ήταν απλούστερη και αποτελεσματικότερη εάν διέθεταν δικά τους βλαστοκύτταρα.
Ήδη στην Αιματολογική κλινική του Duke έχει δημιουργηθεί μια αυτόλογη κυτταρική σειρά από το ΟΠΑ η οποία χορηγείται σε παιδιά με εγκεφαλική παράλυση. Η ίδια κυτταρική σειρά δοκιμάζεται σε παιδιά με μεταβολικά νοσήματα τα οποία υποβλήθηκαν σε αλλογενή μεταμόσχευση μυελού, προκειμένου να επαναλειτουργήσουν τα νευρικά κύτταρα του εγκεφάλου τους και θα χρησιμοποιηθεί σε ασθενείς με σκλήρυνση κατά πλάκας.
Τα VSELs αποτελούν αποκλειστικό προνόμιο και πλεονέκτημα της ιδιωτικής φύλαξης του ΟΠΑ και ακόμα και εάν οι γονείς επιλέξουν τη δημόσια φύλαξη τα VSELs πρέπει να επιστρέφονται στα παιδιά τους.
1Kucia M, Halasa M, Wysoczynski M, Baskiewicz-Masiuk M, Moldenhawer S, Zuba-Surma E, et al. Morphological and molecular characterization of novel population of CXCR4+ SSEA-4+ Oct-4+ very small embryonic-like cells purified from human cord blood: preliminary report. Leukemia. 2007; 21:297–303
2RatajczakJ, Zuba-SurmaE, KlichI, LiuR, WysoczynskiM, GrecoN, KuciaM, LaughliMJ, RatajczakMZ.Hematopoietic differentiation of umbilical cord blood-derived very small embryonic/epiblast-like stem cells.Leukemia.2011; 25(8):1278-85